Γέναγρα
Γέναγρα- Genagra. Κατεχόμενο χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, 45 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται περί τα 5 χμ. ΝΔ. του Λευκονοίκου και περί τα 8 χμ. ΒΔ. του Πραστειού.
Από γεωλογικής απόψεως στο χωριό κυριαρχούν οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου και οι ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, τα χαλίκια, οι άμμοι και οι πηλοί της Πλειστόκαινης περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, τέρρα ρόζα και καφκάλλες. (Οι καφκάλλες και οι τέρρα ρόζα εκτείνονται σε μια στενή λωρίδα κατά μήκος του κύριου δρόμου Πυργών - Γενάγρων - Ψυλλάτου). Με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 330 χιλιοστόμετρα στο χωριό καλλιεργούνταν πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, κυρίως σιτηρά, μια και απουσιάζουν οι αρδευόμενες εκτάσεις. Ωστόσο μια σχετικά μικρή έκταση (10%) της ολικής έκτασης του χωριού παρέμενε ακαλλιέργητη.
Πολύ λίγες είναι οι εξάρσεις του εδάφους που ξεπερνούν το υψόμετρο των 45 μ. κι αυτές βρίσκονται πάνω στις αποθέσεις της Πλειστόκαινης περιόδου. Μια τέτοια έξαρση με υψόμετρο 68 μ. βρίσκεται στα ΒΔ. του χωριού. Μερικά ρυάκια, όπως ο Χάραγγας στα ανατολικά και ο Κόπρης στα δυτικά, διασχίζουν το χωριό, όμως σπάνια και μόνο τους χειμωνιάτικους μήνες μεταφέρουν μερικές ποσότητες νερού.
Όπως τα περισσότερα χωριά της Μεσαορίας έτσι και τα Γέναγρα ανέπτυξαν την κτηνοτροφία. Πριν από την τουρκική εισβολή στο χωριό εκτρέφονταν 1.275 πρόβατα, 608 κατσίκες, 7 βόδια και 158 αγελάδες.
Τα Γέναγρα μεταξύ 1881 και 1973 γνώρισαν σοβαρές πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 381 |
| 1891 | 423 |
| 1901 | 417 |
| 1911 | 542 |
| 1921 | 556 |
| 1931 | 532 (281 Ελληνοκύπριοι και 251 Τουρκοκύπριοι) |
| 1946 | 613 (329 Ελληνοκύπριοι και 284 Τουρκοκύπριοι) |
| 1960 | 578 (301 Ελληνοκύπριοι και 277 Τουρκοκύπριοι) |
| 1973 | 458 (221 Ελληνοκύπριοι και 237 Τουρκοκύπριοι) |
Οι Τουρκοκύπριοι των Γενάγρων δεν εγκατέλειψαν το χωριό τους μετά το 1963 όπως συνέβη με μερικά άλλα τουρκοκυπριακά χωριά, ύστερα από οδηγίες της εξτρεμιστικής τουρκοκυπριακής ηγεσίας.
Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές
Οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι του χωριού προσφυγοποιήθηκαν μετά την τουρκική εισβολή του καλοκαιριού του 1974. Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού το ονόμαζαν, μετά το 1958, Nergisli(= περιοχή με νάρκισσους). Την ονομασία αυτή υιοθέτησαν κι «επίσημα» οι Τούρκοι το 1975.
Τα Γέναγρα συνδέονται με το Λευκόνοικο στα ΒΑ. και με τα Πυργά στα ΝΑ., ενώ με σκυρόστρωτους δρόμους συνδέονται με τον Ψυλλάτο στα Β., τα Κνώδαρα στα ΒΔ., τη Μουσουλίτα και τον Στρογγυλό στα ΝΔ. Με άλλο σχετικά πρόχειρο δρόμο συνδέονται με τη Βιτσάδα στα ΒΔ.
Ιστορικά στοιχεία
Τα Γέναγρα αναφέρονται από τον ντε Μας Λατρί ως φέουδο, δίδονται δε τα ονόματα Yenagra, Ienagra, Enagra, Guenagra. Στους βενετικούς χάρτες εμφανίζονται ως Lenegra. Ως βασιλικό κτήμα κατά τη Λουζινιανο - βενετική περίοδο ανήκε στην επαρχία του Λευκονοίκου.
Ο ιστορικός του 16ου αιώνα Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρει οικισμό με την ονομασία Τέναγρα (Tenagra) που πιθανότατα ήσαν τα Γέναγρα (αφού στην ελληνική γραφή της ονομασίας πολύ εύκολα το αρχικό γράμμα Γ μπορεί να εκληφθεί ως Τ). Συγκεκριμένα ο Φλώριος αναφερόμενος στην αναδιανομή των φέουδων του νησιού στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, γράφει ότι τα Τέναγρα – Γέναγρα είχαν δοθεί τότε στον αξιωματούχο Ρίτζο ντι Μαρίνο, που είχε πάρει και άλλα 3 χωριά.
Ο Λοΐζος Φιλίππου αναφέρει πως ο ναός των Γενάγρων επιδιορθώθηκε το 1793 από τον αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο. Εξάλλου, ο Ι.Κ. Περιστιάνης σημειώνει πως το πρῶτον ἰδιωτικόν σχολεῖον ἱδρύθη καί ἐλειτούργησε μόνον δι' ὀλίγους μῆνας κατά τό 1875. Λόγω τῆς γειτνιάσεως τοῦ Λευκονοίκου ἒνθα ἀπό πολλοῦ ὑπῆρχεν Ἀλληλοδιδακτικόν σχολεῖον τά παιδιά τῶν Γενάγρων ἐφοίτων ἐκεῖ πρός μόρφωσίν των....
Βλέπε λήμμα: Γεώργιος άγιος, Γέναγρα
Το χωριό μνημονεύεται και σε παλαιό χειρόγραφο (της περιόδου της Βενετοκρατίας) μεταξύ των οικισμών που διοικητικά ανήκαν στο διαμέρισμα του Λευκονοίκου. Πιο πριν, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, το χωριό αναφέρει ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 620) που γράφει ότι τα Γενάγρα παραχωρήθηκαν από τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Α' (1382 - 1398) ως φέουδο στον υποστηρικτή του ευγενή Αρνόλντ ντε Μιμάρς. Αλλά κι ο δεύτερος Κύπριος μεσαιωνικός χρονογράφος, ο Γεώργιος Βουστρώνιος, αναφέρει τα Γέναγρα σε δυο περιπτώσεις: ότι το 1460 το χωριό παραχωρήθηκε από τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β' στον τυχοδιώκτη υποστηρικτή του Ρίτζο ντι Μαρίνο ˙ μετά τον θάνατο του Ιακώβου Β , το 1473, και την φυγή του Ρίτζο ντι Μαρίνο, η βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο εκχώρησε τα Γέναγρα κι άλλα χωριά του φυγάδα, στον Πέτρο ντ' Άβιλα που έγινε κοντοστάβλης της Κύπρου τότε.
Φαίνεται ότι τα Γέναγρα ήταν σημαντικό φέουδο, μάλιστα και σε στρατηγική θέση στο κέντρο της Μεσαορίας, αφού εκχωρείτο σε ανώτατους αξιωματούχους του βασιλείου της Κύπρου, που βέβαια έχαιραν της εμπιστοσύνης των βασιλιάδων.
Ο Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) δίνει την πρόσθετη πληροφορία ότι τα Γέναγρα παραχωρήθηκαν το 1383 ή λίγο αργότερα, από τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Α΄ (1383-1398) στον ευγενή Αρνόλτ ντε Μιμάρς, που τότε έγινε στρατάρχης της Κύπρου. Άγνωστο για πόσο διάστημα το χωριό παρέμεινε στην κατοχή του Μιμάρς. Πάντως και ο Φλώριος σημειώνει την εκχώρηση του χωριού στον Ρίτζο ντι Μαρίνο από τον Ιάκωβο Β΄ το 1460. Το 1474, μετά το θάνατο του Ιακώβου Β΄, η χήρα του βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο προέβη σε κατάσχεση των κτημάτων του ντι Μαρίνο, ο οποίος εκδιώχθηκε, και τα έδωσε στον ευγενή Πέτρο ντ΄ ΄Αβιλα, τότε κοντόσταυλο της Κύπρου (αρχηγό του στρατού). Στα όσα του εδόθησαν περιλαμβάνονταν και τα Γέναγρα και άλλα τρία χωριά, καθώς και η πολυτελής κατοικία του Ρίτζο ντι Μαρίνο στην Αμμόχωστο.
Βλέπε λήμμα: Οθωμανοκρατία
Μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου, το 1570 - 1571, τα Γέναγρα ήταν μεταξύ των χωριών εκείνων που πλήρωναν ειδικό φόρο για συντήρηση του οθωμανικού στρατού που στάθμευε στο νησί. Θα πρέπει τότε να είχαν εγκατασταθεί στο χωριό και κάποιοι Τούρκοι αξιωματούχοι, κι αυτό το γεγονός οδήγησε στο να γίνει τελικά το χωριό μεικτό.
Από τα Γέναγρα περνούσε η γραμμή του κυπριακού σιδηροδρόμου (γραμμή Αμμοχώστου - Λευκωσίας) που λειτούργησε από το 1905.
Βλέπε λήμμα: Κυπριακός σιδηρόδρομος
Τοπων: Γέναγρα, ονομασία που προήλθε, πιθανότατα, από τις λέξεις αγανός και αγρός Η λέξη αγρός ως β' συνθετικό του ονόματος χωριών απαντάται από τα Βυζαντινά χρόνια. Η λέξη αγανός σημαίνει αραιός, μαλακός. Συνεπώς αγανοί αγροί (αγανοχώραφα), από όπου και η ονομασία του χωριού, σημαίνει περιοχή με μαλακά (αμμώδη) χωράφια.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια