Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά τα αρχαϊκά χρόνια η πολιτική ζωή της Κύπρου αναπτύχθηκε με βάση το θεσμό των βασιλείων.  Ο θεσμός αυτός είχε μυκηναϊκή προέλευση και διατηρήθηκε μέχρι το τέλος της Κλασικής περιόδου.  Κατά την Κυπροαρχαϊκή εποχή, παρά το γεγονός ότι η Κύπρος βρέθηκε κάτω από την κυριαρχία ξένων δυναστών (Ασσυρίων, Αιγυπτίων και Περσών) τα κυπριακά βασίλεια διατήρησαν την αυτονομία τους, έκοβαν δικό τους νόμισμα (Φ1) και διαχειρίζονταν τα θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής των βασιλείων τους.  Σε αντάλλαγμα οι Κύπριοι βασιλείς πλήρωναν φόρο υποτελείας.  Μόνο μετά την αποτυχημένη εξέγερση που  οργανώθηκε από τον Ονήσιλο το 499 π.Χ. γνώρισαν οι Κύπριοι ξένες πολιτικές επεμβάσεις και εξαναγκασμούς από τους Πέρσες.  Και πάλι όμως η επέμβαση αυτή δεν ήταν άμεση – π.χ. με την επιβολή Πέρση διοικητή ή άλλου αξιωματούχου στο νησί – αλλά έμμεση – μέσω των φιλοπερσικών στοιχείων που υπήρχαν στα κυπριακά βασίλεια.

Το πολίτευμα της βασιλείας διατηρήθηκε ακόμα και κατά τη διάρκεια του ξένου ζυγού που επιβλήθηκε στο νησί διαδοχικά από τους Ασσύριους, τους Αιγύπτιους και τους Πέρσες.  Επικεφαλής του πολιτικού αυτού συστήματος ήταν ο βασιλιάς, ο οποίος συγκέντρωνε στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες, πολιτική, διπλωματική θρησκευτική, στρατιωτική, δικαστική και επίσης ήταν κάτοχος μεγάλου μέρους του πλούτου του βασιλείου (της γης, των δασών, των μεταλλείων κ.λπ.)

Μερικοί μελετητές συγκρίνοντας το θεσμό της κυπριακής βασιλείας με τον αντίστοιχο ελλαδικό βρίσκουν ότι τα κυπριακά βασίλεια ήταν πιο απολυταρχικά ότι διατηρούσαν στοιχεία των ανατολικών μοναρχιών, με εξαίρεση το βασίλειο του Ιδαλίου και ίσως του Μαρίου.  Στο Ιδάλιο ο λαός είχε αρκετή ισχύ και ο βασιλιάς και η πόλη συναποφάσιζαν.  Αυτό εξάγεται από το κείμενο της χάλκινης ενεπίγραφης πινακίδας του Ιδαλίου που αναφέρεται σε μία συμφωνία με το γιατρό Ονάσιλο – και από την επιγραφή «Εδαλιέων» (δηλαδή των κατοίκων της πόλης του Ιδαλίου) που φέρουν τα νομίσματα του Ιδαλίου.

Όπως φαίνεται από την περίπτωση μερικών πόλεων-βασιλείων όπως η Σαλαμίνα, η Πάφος και οι Σόλοι, η βασιλεία ήταν κληρονομική.  Ο βασιλιάς συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες στο πρόσωπό του.  Ήταν ανώτατος πολιτικός, στρατιωτικός, θρησκευτικός ηγέτης και βρισκόταν επικεφαλής της απονομής της δικαιοσύνης στο βασίλειό του.  Χειριζόταν ο ίδιος τα θέματα εξωτερικής πολιτικής π.χ. τις συμμαχίες που θα συνήπτε.  Καταγράφουμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα:  Όταν βασιλιάς της Σαλαμίνας ήταν ο Ευέλθων, τον επισκέφθηκε η βασίλισσα Φερετίμη, μητέρα του Αρκεσίλα Γ΄ της Κυρήνης, και του ζήτησε στρατιωτική βοήθεια για να επανακτήσει ο γιος της το θρόνο του.  Τότε ο Ευέλθων της πρόσφερε διάφορα δώρα, αλλά αρνήθηκε να τη βοηθήσει.

Από το κείμενο της ενεπίγραφης πινακίδας του Ιδαλίου η οποία περιέχει μία συμφωνία μεταξύ του βασιλιά Στασίκυπρου και της πόλεως του Ιδαλίου («η πτόλις των Εδαλιήων») με το γιατρό Ονάσιλο εξάγονται κάποια στοιχεία για το θεσμό της βασιλείας και την πολιτική δύναμη του λαού του Ιδαλίου.  Φαίνεται λοιπόν ότι στο Ιδάλιον υπήρχε μία από κοινού κυριαρχία του βασιλιά και του λαού.  Υπήρχε βασιλική γη και δημόσια γη και αντίστοιχα υπήρχε βασιλικό και δημόσιο ταμείο.  Είναι αξιοσημείωτο ότι η βασιλική γη δεν μπορούσε να διατεθεί σε άλλα πρόσωπα χωρίς την έγκριση της πόλης.  Υπήρχε επίσης ένας επώνυμος άρχων και δινόταν φορολογική ατέλεια σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις.

Πηγές:

• Στυλιανού Παναγιώτης (1997): «Τα αρχαία βασίλεια» σ. 465-618 εις Ιστορία της Κύπρου, τόμος Β΄: Αρχαία Κύπρος, Επιμ. Παπαδόπουλλου Θ.,  Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ –  Γραφείο Κυπριακής Ιστορίας, Λευκωσία.