Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι επιφανειακοί και υπόγειοι υδάτινοι πόροι της επαρχίας Λεμεσού, όπως και της υπόλοιπης Κύπρου, είναι περιορισμένοι και ο εμπλουτισμός τους γίνεται αποκλειστικά από τη βροχόπτωση. Η παράκτια πεδιάδα δέχεται τη χαμηλότερη μέση ετήσια βροχόπτωση, που δεν ξεπερνά τα 450 χιλιοστόμετρα. Στη λοφώδη περιοχή αυξάνεται σημαντικά και κυμαίνεται μεταξύ 450 και 600 χιλιοστομέτρων ενώ στα ορεινά κυμαίνεται μεταξύ 600 και 1.100 χιλιοστομέτρων. Σαν αποτέλεσμα της ψηλής βροχόπτωσης αλλά και χιονόπτωσης που δέχεται η ορεινή περιοχή της επαρχίας, όλοι οι μεγάλοι ποταμοί έχουν τις πηγές τους σ’ αυτήν.

 

Α. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ

 

Στους επιφανειακούς υδάτινους πόρους περιλαμβάνεται το σύνολο των νερών των ποταμών, των λιμνών, των ελών, των πηγών κλπ., καθώς και το σύνολο των νερών που αποθηκεύονται στα φράγματα.

 

α) Ποταμοί: Οι ποταμοί της επαρχίας πηγάζουν από τα βουνά του Τροόδους και γενικά συνήθως ρέουν από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάιο. Σε υψόμετρα ωστόσο πάνω από 1.000 μέτρα ορισμένοι από αυτούς έχουν ροή και το καλοκαίρι. Οι κυριότεροι ποταμοί της επαρχίας Λεμεσού είναι ο Κούρης, η Αυδήμου, το Παραμάλι και ο Σύμβουλος που χύνονται στον κόλπο της Επισκοπής, καθώς και οι ποταμοί Γαρύλλης και Γερμασόγεια που χύνονται στον κόλπο του Ακρωτηρίου. Από το δάσος της Λεμεσού πηγάζει το Αργάκι του Πύργου, το οποίο εκβάλλει στη θαλάσσια περιοχή ανατολικά του τσιμεντοποΐου Μονής. Εξάλλου μεγάλο τμήμα των ποταμών Χάποταμι και Βασιλικός ρέει στο έδαφος της επαρχίας, αλλά στη συνέχεια ο πρώτος συνεχίζεται στην επαρχία Πάφου και ο δεύτερος στην επαρχία Λάρνακας. Ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της επαρχίας Λεμεσού είναι ο Κούρης (38 χιλιόμετρα), που είναι ο έβδομος μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Κύπρου μετά τους Πηδιά, Γιαλιά, Σερράχη, Διαρίζο, Ξερό και Έζουσα. Οι κυριότεροι παραπόταμοί του είναι ο Λιμνάτης, ο Κρυός και ο Κούρης.

 

Περί τα 4 χμ. βόρεια του χωριού Πάνω Πλάτρες βρίσκεται ο πιο μεγάλος και εντυπωσιακός καταρράκτης της Κύπρου, ο καταρράκτης της Καληδονίας. Τα νερά του καταρράκτη, που έχει ύψος 12 μέτρων, ανήκουν σε παραπόταμο του Κρυού ποταμού (βλέπε επίσης λήμμα Καληδονία).

 

β) Πηγές: Οι πηγές τροφοδοτούν τους ποταμούς με νερό, γι’ αυτό και μελετούνται με τους επιφανειακούς υδάτινους πόρους. Στην επαρχία Λεμεσού βρίσκονται αρκετές πηγές, οι μεγαλύτερες από τις οποίες είναι το συγκρότημα των πηγών Χάρτζιη, κοντά στο χωριό Πρόδρομος, με μέση ημερήσια απόδοση 1.500 κυβικών μέτρων, και η πηγή Αρκολαχανιά στην τοποθεσία Μέσα Ποταμός με επίσης μέση ημερήσια απόδοση 1.500 κυβικών μέτρων. Άλλες σημαντικές πηγές της επαρχίας είναι η Χρυσόβρυση, η Μηλιά και οι Ευρετούρες στο Τρόοδος, το κεφαλόβρυσον Πάνω Κιβίδων, το κεφαλόβρυσον Πάνω Πλατρών, ο Μόζορας στον Κάτω Αμίαντο, η Βρύση του Μουχτάρη στη Λεμύθου, η Τροζίνα στη Γεροβάσα, η Βρύση του Ρότσου στην Παραμύθα, και η Μαυρομμάτα, τα Κρύα Πηγάδια και το Κρύο Νερό στην   Άλασσα (παλαιά θέση). Οι κυριότερες πηγές του Τροόδους βρίσκονται κατά μήκος ή στη διασταύρωση των ρηγμάτων.

 

γ) Λίμνες: Η μοναδική λίμνη στην επαρχία είναι η αλυκή της Λεμεσού, η οποία μαζί με την αλυκή της Λάρνακας αποτελούν τις βασικές λίμνες της Κύπρου. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της πόλης της Λεμεσού, στο μέσο περίπου της χερσονήσου του Ακρωτηρίου. Το καλοκαίρι λόγω της μεγάλης εξάτμισης η λίμνη αποξηραίνεται (για περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε χωριστό λήμμα Λεμεσού αλυκή).

 

δ) Φράγματα: Οι περιορισμένοι υδάτινοι πόροι της επαρχίας σε συνδυασμό με τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες για αρδευτικούς, οικιστικούς, βιομηχανικούς και τουριστικούς σκοπούς οδήγησαν στην κατασκευή αρκετών υδατοφρακτών για αύξηση των υδατικών αποθεμάτων. Από το 1947 κατασκευάστηκε πάνω στο Αργάκι του Μοναστηριού, παραπόταμο του ποταμού της Γερμασόγειας, το μικρό φράγμα της Ακρούντας χωρητικότητας 23.000 μ³. Ακολούθησε η κατασκευή το 1956, πάνω σε παραπόταμους του Κούρη, δυο μικρών φραγμάτων στα χωριά Καντού (34.000 μ³) και Πέρα Πεδί (55.000 μ3), και το 1964 η κατασκευή του φράγματος του Αγρού (99.000 μ3) πάνω στον Λιμνάτη, παραπόταμο του Κούρη. Το πρώτο μεγάλο φράγμα της επαρχίας είναι εκείνο των Πολεμιδιών που κατασκευάστηκε το 1965 πάνω στον ποταμό Γαρύλλη χωρητικότητας 3.864.000 μ³, για να ακολουθήσει το 1968 η κατασκευή του ακόμη μεγαλύτερου φράγματος της Γερμασόγειας χωρητικότητας 13.600.000 μ³. Το 1975 κατασκευάστηκε το φράγμα του Αρακαπά χωρητικότητας 129.000 μ³, ανεβάζοντας τη συνολική χωρητικότητα των φραγμάτων της επαρχίας στα 17.804.000 μ³. Τα περισσότερα ωστόσο φράγματα της επαρχίας κατασκευάστηκαν από το 1980 και μετά, στα πλαίσια μεγάλων αρδευτικών και αναπτυξιακών σχεδίων. Το μεγαλύτερο φράγμα της επαρχίας αλλά και ολόκληρης της Κύπρου είναι εκείνο στον ποταμό Κούρη, χωρητικότητας 115.000.000 μ³, η κατασκευή του οποίου έγινε στα πλαίσια του αρδευτικού σχεδίου του Νότιου Αγωγού. Με τη λειτουργία του φράγματος του Κούρη, που άρχισε κατά τον Νοέμβριο του 1987, η συνολική αποθηκευτική δυναμικότητα των φραγμάτων της επαρχίας ανήλθε στα 134.317.000 μ³, από ένα σύνολο 297.000.000 μ³ αποθηκευτικής δυναμικότητας των φραγμάτων ολόκληρης της Κύπρου, δηλαδή ποσοστό 45,2%.

 

Αναλυτικά τα φράγματα που κατασκευάστηκαν στην επαρχία μέχρι το τέλος του 1987, καθώς και η χωρητικότητα και ο χρόνος συμπλήρωσής τους, δίνονται πιο κάτω:

 

ΟΝΟΜΑΣΙΑ                         ΧΡΟΝΟΣ                          ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ                       ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ                       

                                               (1.000 μ³)

1. Ακρούντα                         1947                                         23

2. Καντού                             1956                                         34

3. Πέρα Πεδί                        1956                                         55

4. Αγρός                                1964                                        99

5. Πολεμίδια                         1965                                   3.864

6. Γερμασόγεια                     1968                                 13.600

7. Αρακαπάς                         1975                                      129

8. Επταγώνια Αρ. 1              1980                                        92

9. Χανδριά                             1980                                        70

10. Πελένδρι                          1980                                      123

11. Επταγώνια Αρ. 3              1981                                        65

12. Ακαπνού - Επταγώνια      1981                                      132

13. Κάτω Μύλος                     1981                                      104

14. Επταγώνια Αρ. 2              1982                                      127

15. Αρακαπάς Αρ. 1               1982                                      192

16. Αγρίδια                              1983                                       59

17. Κυπερούντα                      1983                                      270

18. Αρακαπάς Αρ. 2                1984                                      120

19. Διερώνα                             1984                                       159

20. Κούρης                               1988                               115.000

 

Β. ΥΠΟΓΕΙΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ

 

Οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι της επαρχίας Λεμεσού είναι μεγάλης σημασίας για τη γεωργική της ανάπτυξη. Το καλοκαίρι που δεν πέφτει βροχή και η ροή των ποταμών σταματά, σημαντικές γεωργικές εκτάσεις αρδεύονται με άντληση από τα υπόγεια νερά.

 

Τα κυριότερα υδροφόρα στρώματα που επηρεάζουν την επαρχία είναι τα ακόλουθα:

 

7. Υδροφόρο στρώμα Ακρωτηρίου - Κούρη: Είναι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο υδροφόρο στρώμα της επαρχίας και το τρίτο ολόκληρης της Κύπρου μετά τα υδροφόρα στρώματα της Μεσαορίας και των Κοκκινοχωριών. Καλύπτει έκταση 42 τετραγωνικών χιλιομέτρων και το πάχος του είναι 30 περίπου μέτρα. Αποτελείται από αμμοχάλικα με φακοειδείς παρεμβολές ιλύος και αργίλλου. Οι παροχές των γεωτρήσεων στην περιοχή του υδροφόρου στρώματος κυμαίνονται μεταξύ 50 και 300 κυβικών μέτρων την ώρα. Ο ετήσιος εμπλουτισμός του είναι 22 εκατομμύρια κυβικά μέτρα και η άντληση 17 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ωστόσο λόγω τοπικής υπεράντλησης έχει προκληθεί εισροή θαλάσσιου νερού σ’ αυτό. Η υλοποίηση του μεγάλου αρδευτικού σχεδίου του Νότιου Αγωγού έχει απαμβλύνει το πρόβλημα της υπεράντλησης νερού στην περιοχή, με την άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης στα πλαίσια του σχεδίου.

 

2. Υδροφόρο στρώμα Πισσουρίου - Παραμαλίου: Το υδροφόρο αυτό στρώμα, που βρίσκεται στην περιοχή των χωριών Πισσούρι και Παραμάλι, αποτελείται από 4 ζώνες: την παράκτια ζώνη, τη ζώνη των γύψων, τη ζώνη των ψαμμιτών και κρητίδων, και τη ζώνη των κρητίδων. Η αντλούμενη ποσότητα νερού από την παράκτια ζώνη και τη ζώνη των γύψων είναι μικρή και εξαρτάται από τη ροή του ποταμού Χάποταμι ο οποίος τις εμπλουτίζει. Η υδρογεωλογία των υπολοίπων ζωνών δεν είναι ακριβώς γνωστή.

 

3. Υδροφόρο στρώμα του ποταμού της Γερμασόγειας: Πρόκειται για μικρό υδροφόρο στρώμα, έκτασης 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων, του οποίου ο εμπλουτισμός εξαρτάται από τις ποσότητες νερού που αφήνονται από το φράγμα της Γερμασόγειας. Έχει πάχος 25 περίπου μέτρα και αποτελείται από πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις.

 

4. Υδροφόρο στρώμα Τροόδους: Οι πρώτες συστηματικές έρευνες για τη διαπίστωση της υδρογεωλογικής σημασίας των εκρηξιγενών πετρωμάτων άρχισαν από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκοπήσεως το 1976. Στα πλαίσια των ερευνών ανορύχθηκαν δεκάδες γεωτρήσεις σε βάθος 150-200 μέτρων με πολύ καλά αποτελέσματα. Οι περισσότερες γεωτρήσεις έγιναν μέσα στους γάββρους και αρκετές από αυτές είχαν απόδοση 20-250 κυβικά μέτρα την ώρα.

 

Γ. ΜΕΓΑΛΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

 

Η επαρχία Λεμεσού ευεργετήθηκε ή αναμένεται να ευεργετηθεί από τα ακόλουθα μεγάλα υδατικά αναπτυξιακά έργα: 1) Σχέδιο Νότιου Αγωγού, 2) Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς και 3) Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Κρασοχωριών.

 

1) Σχέδιο Νότιου Αγωγού: Το σχέδιο αυτό είναι το μεγαλύτερο αρδευτικό έργο που αναλήφθηκε ποτέ στην Κύπρο. Ο κύριος αποθηκευτικός χώρος του σχεδίου είναι ο υδατοφράκτης του Κούρη, χωρητικότητας 115 εκ. κυβ. μέτρων. Η επαρχία Λεμεσού ωφελήθηκε στα πλαίσια της δεύτερης φάσης του σχεδίου με την άρδευση των περιοχών Ακρωτηρίου και Παρεκκλησιάς. Η περιοχή άρδευσης Ακρωτηρίου καλύπτει έκταση γης 1.755 περίπου εκταρίων, που ανήκει στα χωριά Ακρωτήρι, Επισκοπή, Ερήμη, Ύψωνας, Κάτω Πολεμίδια, Κολόσσι και Καντού. Η περιοχή άρδευσης Παρεκκλησιάς καλύπτει έκταση γης 320 περίπου εκταρίων, που ανήκει στα χωριά Παρεκκλησιά, Πύργος, Μονή και Μοναγρούλλι. Στις περιοχές άρδευσης Ακρωτηρίου και Παρεκκλησιάς προωθήθηκε επίσης η εφαρμογή των ακολούθων οκτώ σχεδίων αναδασμού:

 

1. Σχέδιο Κολοσσιού (74 εκτάρια)
2. Σχέδιο Ακρωτηρίου (181 εκτάρια)
3. Σχέδιο Ερήμης (55 εκτάρια)
4. Σχέδιο Ύψωνα (326 εκτάρια)
5. Σχέδιο Πύργου (100 εκτάρια)
6. Σχέδιο Παρεκκλησιάς (105 εκτάρια)
7. Σχέδιο Μοναγρουλλιού (34 εκτάρια)
8. Σχέδιο Μονής (68 εκτάρια)

 

2) Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς: Πρόκειται για ένα πολύπλευρο αναπτυξιακό σχέδιο που εκτός από την υδατική ανάπτυξη περιλαμβάνει βελτιώσεις στους τομείς της υγείας, της παιδείας και του οδικού δικτύου. Τα χωριά της επαρχίας Λεμεσού που καλύπτονται από το σχέδιο είναι τα Χανδριά, η Κυπερούντα, ο Πάνω και ο Κάτω Αμίαντος, οι Δύμες, τα Αγρίδια, ο Αγρός, η Ποταμίτισσα, το Πελένδρι, ο Κάτω Μύλος, ο Άγιος Ιωάννης, ο Άγιος Θεόδωρος, η Ζωοπηγή, το Καλό Χωριό, ο Άγιος Παύλος, ο Άγιος Κωνσταντίνος, η Συκόπετρα, ο Λουβαράς, η Επταγώνια, ο Αρακαπάς, η Ακαπνού και η Διερώνα.

 

Στα πλαίσια του Σχεδίου Πιτσιλιάς, έχουν γίνει έργα για βελτίωση και ασφαλτόστρωση δρόμων μέσα στα πιο πάνω χωριά, για τη βελτίωση των μεταξύ τους χωριτικών δρόμων και για τη βελτίωση και κατασκευή αγροτικών και αμπελουργικών δρόμων. Στον τομέα της υγείας, ύστερα από σχετικές τροποποιήσεις και βελτιώσεις και τη δημιουργία σύγχρονου χειρουργείου, το σανατόριο Κυπερούντας μετετράπη σε γενικό νοσοκομείο για την εξυπηρέτηση της γύρω περιοχής. Επίσης έγινε επέκταση του υγειονομικού κέντρου Αγρού και βελτίωση των υγειονομικών κέντρων Καλού Χωριού, Πελενδρίου και Κάτω Αμιάντου. Στον τομέα των υπηρεσιών έχει ανεγερθεί στον Αγρό κτιριακό συγκρότημα με Κέντρο Γεωργικής Εκπαίδευσης, Γεωργικό και Κτηνοτροφικό Γραφείο και Κτηνιατρική Κλινική.

 

Στον τομέα της υδατικής ανάπτυξης κατασκευάστηκαν στα πλαίσια του σχεδίου χωμάτινες υδατοδεξαμενές στα χωριά Χανδριά, Πελένδρι, Κυπερούντα, Κάτω Μύλος, Αρακαπάς (2), Ακαπνού, Επταγώνια (3), Αγρίδια και Διερώνα, που με τη λειτουργία τους συνέβαλαν στη σημαντική επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων. Επίσης έγιναν γεωτρήσεις στα χωριά Καλό Χωριό, Ποταμίτισσα, Αρακαπάς, Άγιος Θεόδωρος, Άγιος Κωνσταντίνος, Κάτω Αμίαντος, Λουβαράς, Ζωοπηγή, Αγρός, Δύμες, Συκόπετρα και Διερώνα, για την άρδευση 416 περίπου εκταρίων γης.

 

Εξάλλου σε περιοχές που αρδεύονται στα πλαίσια του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς εφαρμόστηκαν τα ακόλουθα τέσσερα σχέδια αναδασμού:

 

1. Σχέδιο Πελενδρίου (71 εκτάρια)
2. Σχέδιο Ποταμίτισσας (29 εκτάρια)
3. Σχέδιο Καλού Χωριού (56 εκτάρια)
4. Σχέδιο Λουβαρά (33 εκτάρια).

 

3) Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Κρασοχωριών: Το πολύπλευρο αυτό σχέδιο, το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη, περιλαμβάνει έργα υδατικής ανάπτυξης των κρασοχωριών, καθώς και έργα βελτίωσης του οδικού δικτύου, της υποδομής των χωριών, προώθησης αναδασμού, ανάπτυξης των υπηρεσιών υγείας και παιδείας, και προώθησης του αγροτικού τουρισμού. Τα χωριά της επαρχίας Λεμεσού που θα καλυφθούν από το σχέδιο είναι τα ακόλουθα 46: Άγιος Αμβρόσιος, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Δημήτριος, Άγιος Θεράπων, Άγιος Θωμάς, Άγιος Μάμας, Ανώγυρα, Απαισιά, Άρσος, Αψιού, Βάσα Κοιλανίου, Βουνί, Γεράσα, Γεροβάσα και Τρόζενα, Δορά, Δωρός, Καμινάρια, Καπηλειό, Κάτω Κιβίδες, Πάνω Κιβίδες, Κισσούσα, Κοιλάνι, Κορφή, Κουκά, Λάνια, Λεμύθου, Λιμνάτης, Λόφου, Μαλιά, Μανδριά, Μονάγρι, Μονιάτης, Όμοδος, Παλιόμυλος, Πάχνα, Πέρα Πεδί, Πλατανίσκια, Κάτω Πλάτρες, Πάνω Πλάτρες, Ποταμιού, Πραστειόν Αυδήμου, Πρόδρομος, Συλίκου, Τρεις Ελιές, Τριμίκλινη και Φοινί.