Λεμεσός επαρχία
Βιομηχανία- βιοτεχνία
Βιομηχανία: Η επαρχία της Λεμεσού γνώρισε αξιόλογη βιομηχανική ανάπτυξη, ιδιαίτερα μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Στην περιοχή της δημιουργήθηκαν και λειτουργούν οι ακόλουθες βιομηχανικές περιοχές και ζώνες:
1. Βιομηχανική περιοχή Λεμεσού
2. Βιομηχανική ζώνη Λεμεσού
3. Βιομηχανική περιοχή Αγίου Αθανασίου
4. Βιομηχανική ζώνη Αγίου Αθανασίου
5. Βιοτεχνική ζώνη Πολεμιδιών
6. Βιομηχανική περιοχή Κολοσσιού (ελαφρά και οχληρά)
7. Οχληρά βιομηχανική ζώνη Μονής
Σύμφωνα με την έρευνα βιομηχανικής παραγωγής του 1982, στην επαρχία Λεμεσού υπήρχαν 408 μεγάλες βιομηχανικές μονάδες μεταποίησης που απασχολούσαν 5 ή περισσότερα άτομα, από ένα σύνολο 1.545 μεγάλων βιομηχανικών μονάδων μεταποίησης για ολόκληρη την ελεύθερη Κύπρο, δηλαδή ποσοστό 26,4%. Αναλυτικά η κατανομή των μονάδων αυτών στην επαρχία Λεμεσού έχει ως ακολούθως:
Λεμεσός πόλη (361 βιομηχανικές μονάδες): Η πόλη της Λεμεσού είναι το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο της επαρχίας. Σ’ αυτή βρίσκονται 361 μεγάλες βιομηχανικές μονάδες με 87 είδη βιομηχανίας. Οι βιομηχανίες αυτές αφορούν είδη διατροφής, ποτά, υφαντά, επεξεργασία δερμάτων και γουναρικών, ραπτική ενδυμάτων, υποδήματα, έπιπλα, χάρτη, εκτυπώσεις και χημικά προϊόντα. Επίσης στη Λεμεσό αναπτύχθηκαν βιομηχανίες κατασκευής ειδών από ελαστικό, προϊόντων μετάλλου, μη μεταλλικών ορυκτών, μεταφορικών μέσων, πλαστικών ειδών, ηλεκτρικών και μη ηλεκτρικών συσκευών και μηχανών, υπηρεσίες επιδιορθώσεως καθώς και ποικίλες άλλες βιομηχανίες.
Άγιος Αθανάσιος (23 βιομηχανικές μονάδες): Ζαχαροπλαστική, μακαρονοποιία, είδη διατροφής, ποτοποιία, κεντήματα, ραπτική εσωρούχων, υποκαμισοποιία, ξυλουργεία, χημικές βιομηχανίες, βαλιτσοποιία, μωσαϊκά, κουμπιά, μεταλλικά έπιπλα και σκεύη, φωτεινές επιγραφές, ηλεκτρικά είδη, κατασκευή θαλασσίων σκαφών.
Ύψωνας (8 βιομηχανικές μονάδες): Αλλαντοποιία, τυροκομία, πριονιστήρια, βιομηχανία μετάλλου και επινικέλωσης, κατασκευή ψυγείων, τσιμεντόλιθοι και τσιμεντοσωλήνες, κατασκευή ξύλινων επίπλων.
Μέσα Γειτονιά (4 βιομηχανικές μονάδες): Ζαχαροπλαστική, ραπτική ανδρικών ενδυμάτων, κλωστήρια, παιδικές ενδυμασίες.
Κάτω Πολεμίδια (2 βιομηχανικές μονάδες): Βιομηχανία ελαιοχρωμάτων και βερνικοχρωμάτων, επισκευή αυτοκινήτων και γεωργικών μηχανημάτων.
Ασώματος (2 βιομηχανικές μονάδες): Βιομηχανία μωσαϊκών, συσκευασία φρούτων, λαχανικών και χυμών.
Μονή (2 βιομηχανικές μονάδες): Τσιμεντοποιία, είδη από αμιαντοτσιμέντο.
Επισκοπή (1 βιομηχανική μονάδα): Κατασκευή ξύλινων επίπλων.
Πισσούρι (1 βιομηχανική μονάδα): Αρτοποιία.
Πελένδρι (1 βιομηχανική μονάδα): Ραπτική ανδρικών ενδυμάτων.
Ζακάκι (1 βιομηχανική μονάδα): Συσκευασία φρούτων και λαχανικών.
Κυπερούντα (1 βιομηχανική μονάδα): Είδη πλεκτικής.
Πάνω Πολεμίδια (1 βιομηχανική μονάδα): Ραπτική δερματίνων ειδών.
Σύμφωνα με την απογραφή επιχειρήσεων 1985, η οποία περιέλαβε όλες τις επιχειρήσεις που απασχολούσαν ένα ή περισσότερα άτομα, στην επαρχία Λεμεσού υπήρχαν το 1984 κάπου 1.695 βιομηχανικές μονάδες και εργαστήρια που απασχολούσαν συνολικά 11.845 άτομα. Την πλειοψηφία των βιομηχανιών αποτελούσαν τα εργαστήρια. Την ίδια χρονιά στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου υπήρχαν 6.390 βιομηχανικές μονάδες και εργαστήρια που απασχολούσαν 41.824 άτομα. Στην επαρχία Λεμεσού υπήρχαν δηλαδή τα 26,5% των βιομηχανικών μονάδων και εργαστηρίων και τα 28,3% των απασχολουμένων στη βιομηχανία ολόκληρης της ελεύθερης Κύπρου. Οι περισσότερες βιομηχανίες βρίσκονταν στην πόλη της Λεμεσού (1.184) και απασχολούσαν 9.029 άτομα. Αναλυτικά η κατανομή των βιομηχανιών στην επαρχία Λεμεσού και ο αριθμός των εργοδοτουμένων ατόμων, το 1984, είχαν ως ακολούθως:
ΠΟΛΗ/ΧΩΡΙΟ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΒΙΟΜΗΧΑΝ. ΕΡΓΟΔΟΤΟΥ-
ΜΟΝΑΔΩΝ ΜΕΝΩΝ
ΚΑΙ ΕΡΓΑ- ΑΤΟΜΩΝ
ΣΤΗΡΙΩΝ
01. Λεμεσός πόλη 1.184 9.029
02. Κάτω Πολεμίδια 43 130
03. Μέσα Γειτονιά 21 63
04. Άγιος Αθανάσιος 71 1.339
05. Γερμασόγεια 13 23
06. Πάνω Πολεμίδια 10 17
07. Ύψωνας 49 329
08. Παλώδια 1 —
09. Παραμύθα 2 6
10. Φασούλα 1 1
11. Γεράσα 1 1
12. Μουτταγιάκα 4 20
13. Ακρούντα 1 1
14. Άγιος Τύχωνας 1 1
15. Παρεκκλησιά 2 6
16. Πεντάκωμο 2 19
17. Μονή 5 379
18. Πύργος 5 9
19. Ασγάτα 1 —
20. Πραστειόν Κελλακίου 2 2
21. Ακαπνού 2 2
22. Επταγώνια 2 1
23. Διερώνα 1 —
24. Αρακαπάς 3 1
25. Λουβαράς 1 1
26. Καλό Χωριό 5 9
27. Ακρωτήρι 4 4
28. Ασώματος 2 118
29. Τραχώνι 12 18
30. Κολόσσι 12 16
31. Ερήμη 15 17
32. Επισκοπή 29 44
33. Καντού 6 2
34. Πραστειόν Αυδήμου 3 11
35. Αυδήμου 5 3
36. Αλέκτορα 1 —
37. Ανώγυρα 3 2
38. Πισσούρι 6 9
39. Άλασσα 1 14
40. Πάνω Κιβίδες 2 1
41. Άγιος Αμβρόσιος 1 —
42. Άγιος Θεράπων 1 —
43. Πάχνα 5 6
44. Άγιος Γεώργιος 1 —
45. Δωρός 2 1
46. Λάνια 2 —
47. Συλίκου 2 —
48. Μονάγρι 3 2
49. Τριμίκλινη 3 1
50. Άγιος Μάμας 2 —
51. Μονιάτης 1 —
52. Δορά 3 1
53. Άρσος 6 7
54. Μαλιά 3 7
55. Βάσα Κοιλανίου 3 3
56. Βουνί 4 1
57. Πέρα Πεδί 4 10
58. Μανδριά 1 —
59. Όμοδος 4 4
60. Κοιλάνι 9 8
61. Άγιος Δημήτριος 1 1
62. Παλαιόμυλος 3 2
63. Καμινάρια 1 1
64. Λεμύθου 2 1
65. Κάτω Πλάτρες 1 —
66. Πάνω Πλάτρες 4 5
67. Φοινί 10 9
68. Κάτω Αμίαντος 2 1
69. Άγιος Θεόδωρος Αγρού 2 —
70. Άγιος Ιωάννης Αγρού 6 3
71. Ποταμίτισσα 4 9
72. Δύμες 3 3
73. Πελένδρι 19 39
74. Αγρός 18 34
75. Αγρίδια 4 1
76. Χανδριά 4 1
77. Κυπερούντα 17 36
Σημείωση: Στις πιο πάνω βιομηχανίες περιελήφθησαν και εκείνες που είτε διέκοψαν προσωρινά τη λειτουργία τους είτε λειτουργούσαν εποχιακά.
Μεταξύ των μεγάλων βιομηχανικών μονάδων της Λεμεσού, παγκυπρίως αλλά κι εκτός Κύπρου είναι πολύ γνωστές και χαίρουν μεγάλης φήμης οι οινοβιομηχανίες της πόλης. Οι κυριότερες απ’ αυτές είναι τέσσερις: Η ΕΤΚΟ, η ΚΕΟ, η ΛΟΕΛ και η ΣΟΔΑΠ . Οι βασικές εγκαταστάσεις και των τεσσάρων βρίσκονται στο νοτιοδυτικό άκρο της πόλης της Λεμεσού, ενώ εγκαταστάσεις έχουν και εκτός πόλεως. Λειτουργούν και άλλες μικρότερες βιομηχανικές μονάδες οινικών προϊόντων. Εξαιρετικής ποιότητος είναι τόσο τα κρασιά που παράγονται (κόκκινο, ροζέ και λευκό) όσο και τα διάφορα κονιάκ και μπράντυ. Εξακολουθεί επίσης να παράγεται και η πατροπαράδοτη κουμανταρία ενώ μια από τις μεγάλες οινοβιομηχανίες (η ΚΕΟ) παράγει και μπύρα. Οι οινοβιομηχανίες βασίζουν την παραγωγή τους στα σταφύλια που καλλιεργούνται στην επαρχία. Η ίδια η επαρχία φημίζεται για τα άλλα παράγωγα των σταφυλιών (ζιβανία, σταφίδα, σουτζούκκος, κκιοφτέρκα κ.α.). Πριν ιδρυθούν κι αναπτυχθούν οι μεγάλες οινοβιομηχανίες, το κρασί παραγόταν στα αμπελουργικά χωριά της επαρχίας από τους ίδιους τους αμπελοκαλλιεργητές. Ήταν το περίφημο χωριάτικο κόκκινο κρασί της Κύπρου, γνωστό ευρύτατα κι εκτός του νησιού. Οι οινοβιομηχανίες της Λεμεσού επανειλημμένα κέρδισαν διεθνείς διακρίσεις από πολλά μέρη του κόσμου, για το επίπεδο και την ποιότητα των προϊόντων τους. Τα προϊόντα τους εξυπηρετούν τη ντόπια αγορά καταναλώνονται και από τους μεγάλους αριθμούς των τουριστών της Κύπρου, ενώ ταυτοχρόνως σημαντικές ποσότητες εξάγονται στην Ευρώπη και αλλού.
Βιοτεχνία: Στην επαρχία Λεμεσού αναπτύχθηκαν διάφορα είδη βιοτεχνίας, μερικά από τα οποία έχουν πανάρχαια προέλευση, όπως η αγγειοπλαστική του χωριού Φοινί. Τα κύρια είδη βιοτεχνίας που αναπτύχθηκαν είναι η κεντητική, η ταπητουργία, η δερματοτεχνία, η καλαθοπλεκτική, η ψαθοπλεκτική, η καρεκλοποιία και η αγγειοπλαστική.
Η κεντητική αναπτύχθηκε κυρίως στα χωριά Όμοδος και Επταγώνια, η πλεκτική βασικά στην πόλη της Λεμεσού και η ταπητουργία κυρίως στα χωριά Αγρίδια και Χανδριά. Εξάλλου η δερματοτεχνία εξασκείται στο χωριό Άγιος Θεόδωρος Αγρού, η καλαθοπλεκτική στα χωριά Ακρωτήρι και Καμινάρια, η καρεκλοποιία στο Φοινί και η ψαθοπλεκτική στο Ακρωτήρι.
Η βιοτεχνία με τη μεγαλύτερη παράδοση στην επαρχία Λεμεσού είναι η αγγειοπλαστική, η οποία αναπτύχθηκε στα χωριά Φοινί, Άγιος Δημήτριος, Καμινάρια και Κοιλάνι. Το Φοινί είναι το κυριότερο κέντρο αγγειοπλαστικής τέχνης της επαρχίας του και ένα από τα σημαντικότερα της Κύπρου. Η ιστορία της αγγειοπλαστικής τέχνης στο Φοινί χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι Φοινιώτες ανακάλυψαν πριν από πολλά χρόνια τις πλαστικές ιδιότητες της κόκκινης αργίλλου και τη χρησιμοποίησαν με εξαιρετική μαεστρία για την κατασκευή των περίφημων κόκκινων φοινιώτικων αγγείων. Τα αγγεία αυτά χαρακτηρίζονται για την τέχνη και την ποικιλία τους και περιλαμβάνουν μεγάλα πιθάρια για την αποθήκευση κρασιού, ζιβανίας και ξιδιού, βάττες, καπνιστήρια, στάμνες, γαλακτοδοχεία, μικρά φουρνιά, κουρελλούς για χαλλούμια, κουμνιά, κούζες, κεραμίδια, τούβλα και πολλά άλλα είδη. Για σκοπούς διακόσμησης έφτιαχναν βάζα, γλάστρες και διάφορα άλλα αγγεία με ποικίλες διακοσμήσεις, που ήσαν περιζήτητα τόσο από τον εγχώριο πληθυσμό του νησιού, όσο και από τους ξένους επισκέπτες. Παλαιότερα με την πατροπαράδοτη τέχνη της αγγειοπλαστικής ασχολούνταν οι περισσότεροι κάτοικοι του Φοινιού, και σχεδόν το κάθε σπίτι ήταν ένα μικρό εργαστήρι για την κατεργασία της κόκκινης αργίλλου. Το πιθάρι κατείχε ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα κατασκευάσματα του Φοινιώτη αγγειοπλάστη, γιατί χρειαζόταν ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή στην κατασκευή του λόγω του μεγάλου μεγέθους του. Πολυάριθμα είναι τα πιθάρια που διατηρούνται ακόμη μέχρι και σήμερα και χρησιμοποιούνται από τους αμπελουργούς. Μπορεί κανείς να τα συναντήσει σε οποιοδήποτε κρασοχώρι. Όμως, αρκετά πιθάρια χρησιμοποιούνται σήμερα μόνο για διακοσμητικούς σκοπούς. Η τέχνη της αγγειοπλαστικής εξακολουθεί να υφίσταται και σήμερα στο Φοινί, όχι όμως στο βαθμό που αναπτύχθηκε παλαιότερα όπου κάθε σπίτι είχε τον δικό του μάστορα. Με την τέχνη αυτή ασχολούνται σήμερα ελάχιστοι κάτοικοι του χωριού οι οποίοι περιορίζονται να κατασκευάζουν κούμνες, γλάστρες και άλλα μικρά διακοσμητικά αγγεία. Παρόμοια αντικείμενα κατασκευάζονται και σε μερικά γειτονικά προς το Φοινί χωριά, όπως ο Άγιος Δημήτριος και τα Καμινάρια, όπου η τέχνη της αγγειοπλαστικής μεταφέρθηκε από το Φοινί από τα παλαιά χρόνια.