Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αμιγές τουρκοκυπριακό χωριό της επαρχίας Πάφου, περί τα 23 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης της Πάφου.

Η Φασούλα είναι κτισμένη κοντά στη δυτική όχθη του ποταμού Διαρίζου, σε μέσο υψόμετρο 140 μέτρων. Το ανάγλυφο στην περιοχή του χωριού είναι λοφώδες, το δε υψόμετρο στα νοτιοανατολικά του οικισμού φθάνει τα 475 μέτρα (λόφος Μαόκρεμμος).

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι), οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής, οι αποθέσεις του σχηματισμού των Μαμωνιών και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη, εδάφη του σχηματισμού των Μαμωνιών και προσχωσιγενή εδάφη.

Η Φασούλα δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 480 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνταν τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, τα αμπέλια οινοποιήσιμων ποικιλιών, οι ελιές, οι χαρουπιές, τα φιστίκια καθώς και λίγα λαχανικά και όσπρια. Μέρος της διοικητικής της έκτασης καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος Ορείτης.

Όσον αφορά τη κτηνοτροφία, το 1973 εκτρέφονταν από 32 Τουρκοκυπρίους κτηνοτρόφους 1.368 κατσίκες, 900 πρόβατα, 8 βόδια, 8 αγελάδες και 380 πουλερικά. Εξάλλου εκτρέφονταν από Ελληνοκυπρίους εκτοπισμένους που εγκαταστάθηκαν στο χωριό πρόβατα, κατσίκες και κοτόπουλα.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Φασούλα βρίσκεται δίπλα στον ασφαλτόστρωτο δρόμο Νικόκλειας-Κεδάρων. Μέσω του δρόμου αυτού συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Μαμώνια (περί το 1,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Νικόκλεια (περί τα 6 χμ.).

Το χωριό γνώρισε σχεδόν συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Φασούλας εξαναγκάστηκαν από την ηγεσία τους να εγκαταλείψουν το χωριό τους και να μεταφερθούν, μαζί με όλους τους άλλους Τουρκοκυπρίους των ελεύθερων περιοχών, για εγκατάσταση στις κατεχόμενες περιοχές. Η μεταφορά τους έγινε το 1975. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στο χωριό Ελληνοκύπριοι εκτοπισμένοι.

Η παλαιά θέση του χωριού βρισκόταν περί το ένα χιλιόμετρο νότια του σημερινού οικισμού. Στους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1953 που έπληξαν την επαρχία Πάφου, η Φασούλα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, κυρίως εξαιτίας των κατολισθήσεων που προκλήθηκαν. Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε και οι κάτοικοί του μεταστεγάστηκαν στον σημερινό οικισμό, που κτίστηκε σε ασφαλέστερο μέρος.

Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές, τουλάχιστον με τη σημερινή του ονομασία, και δεν είναι βέβαιο εάν υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Η ονομασία Φασούλα εχρησιμοποιείτο, πάντως, αφού σε παλαιούς χάρτες το άλλο χωριό με το ίδιο όνομα, η Φασούλα της Λεμεσού, απαντάται σημειωμένη σε παλαιούς χάρτες ως Fasula και Pasula. Ο G. Jeffery (1918) ομιλεί για εκκλησία της Παναγίας και για μεσαιωνικό κάστρο, προφανώς όμως έχει συγχύσει τα πράγματα γιατί τα μνημεία αυτά βρίσκονται στο χωριό Φασούλα Λεμεσού.

Κρίνοντας αποκλειστικά από την ονομασία του χωριού, υποθέτουμε πάντως ότι αυτό υφίστατο και πριν από την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου (1570). Το μικρό τζαμί του σημερινού οικισμού είναι το πιο «φαντακτερό» από τα λίγα οικοδομήματά του, γιατί έχει συντηρηθεί και αποκατασταθεί πρόσφατα. Οι Τούρκοι κάτοικοι της Φασούλας ονόμαζαν το χωριό τους Bagrikara που μπορεί να ερμηνευθεί σαν «αυτός που έχει μαύρο στήθος».

* Δεν είναι εντελώς βέβαιο από πού προήλθε η ονομασία Φασούλα. Μερικοί θεωρούν ότι προήλθε από τα φασόλια που υποθέτουν ότι καλλιεργούνταν σε παλαιότερες εποχές στις περιοχές των δυο χωριών, πράγμα καθόλου βέβαιο.  Άλλοι, δίνοντας ευκολότερη ερμηνεία, παραπέμπουν σε κάποιο άγνωστο πρώτο οικιστή που υποθέτουν ότι ονομαζόταν Φασούλας ή Φασουλάς. Πάντως η λέξη φασούλα (η) εχρησιμοποιείτο στην Κύπρο για το δρεπάνι, το γνωστό εργαλείο θερισμού.