Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κισσόνεργα- Kissonerga. Χωριό της επαρχίας Πάφου, περί τα 6,5 χμ. βόρεια της πόλης της Πάφου.

Mε την μεταρρύθμιση του 2022 ενσωματώθηκε στον ευρύτερο Δήμο Ακάμα, ο οποίος με 

με έδρα την Πέγεια, αποτελείται από τον δήμο Πέγειας και τις οινότητες Ακουρσού, Ίνειας, Κάθικα, Κάτω Αρόδων, Κισσόνεργας και Πάνω Αρόδων

 

Βλέπε λήμματα: Δήμοι- Δημαρχεία και Δήμοι- Δημαρχεία- Οι 20 Δήμοι της μεταρρύθμισης του 2022

 

Γεωγραφία

Η Κισσόνεργα είναι κτισμένη στην παράκτια πεδιάδα της Πάφου, σε μέσο υψόμετρο 65 μέτρων. Το καμπίσιο τοπίο του χωριού έχει μια μικρή κλίση προς τη θάλασσα. Το ανάγλυφο είναι διαμελισμένο από τον ποταμό Μαυροκόλυμπο καθώς και από μικρά ρυάκια που έχουν διεύθυνση Α.-Δ.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις των θαλάσσιων αναβαθμίδων (κροκαλοπαγή, άμμοι και ψαμμίτες), οι σερπεντινίτες και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν εδάφη τέρρα ρόζα, μαμώνια και προσχωσιγενή.

 

Βροχόπτωση- καλλιέργειες

Η Κισσόνεργα δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 450 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του χωριού καλλιεργούνται οι μπανάνες, τα αμπέλια (επιτραπεζιες και οινοποιήσιμες ποικιλίες), τα αβοκάντο, τα εσπεριδοειδή, τα φιστίκια, οι αμυγδαλιές, οι καρυδιές, λίγα σιτηρά, όσπρια, ελιές και χαρουπιές. Καλλιεργείται επίσης μια ποικιλία λαχανικών που περιλαμβάνουν αγγουράκια, ντομάτες, κουνουπίδια, καρπούζια, κρεμμύδια, σέλινα, κολοκάσι, κραμβιά και πατάτες.

 

Το τοπίο της Κισσόνεργας πλέει σήμερα στο βαθυπράσινο χρώμα των μπανανοφυτειών, που φυτεύτηκαν κατά τα τελευταία χρόνια σε μεγάλες εκτάσεις, και των λογής - λογής λαχανικών, αρκετά από τα οποία παράγονται σε θερμοκήπια. Η κτηνοτροφία δεν είναι ανεπτυγμένη.

 

Η Κισσόνεργα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωριών που έχουν ευεργετηθεί από το αρδευτικό έργο της Πάφου. Ακόμη η Κισσόνεργα είναι το πρώτο χωριό που δέχθηκε την εφαρμογή του αναδασμού στην Κύπρο. Στο χωριό εφαρμόστηκαν δυο σχέδια αναδασμού που επέφεραν ευεργετικές αλλαγές στο σύστημα ιδιοκτησίας γης. Το πρώτο σχέδιο αναδασμού, που συμπληρώθηκε το 1974, εφαρμόστηκε σε έκταση γης 247 εκταρίων που αρδεύεται από το φράγμα του Μαυροκόλυμπου. Το δεύτερο σχέδιο αναδασμού συμπληρώθηκε το 1985 και αφορά έκταση γης 272 εκταρίων που αρδεύεται από το φράγμα του Ασπρόκρεμμου στα πλαίσια του αρδευτικού έργου της Πάφου.

 

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Κισσόνεργα συνδέεται βορειοδυτικά με το χωριό Πέγεια (περί τα 8 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με τα χωριά Λέμπα (περί τα 2 χμ.) και Έμπα (περί τα 3 χμ.).

 

Η Κισσόνεργα λόγω του όμορφου καταπράσινου τοπίου της και των γραφικών ακρογιαλιών της άρχισε, κατά τα τελευταία χρόνια, να αναπτύσσεται τουριστικά. Στην περιοχή κτίστηκαν αρκετές εξοχικές κατοικίες. Παρά τον σχετικό οικοδομικό οργασμό που παρατηρήθηκε, και παρά την ύπαρξη σύγχρονων οικοδομών, διατηρούνται ακόμη στην Κισσόνεργα σπίτια παλαιά, κτισμένα με την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική. Εξάλλου το χωριό καλύπτεται από πολεοδομικές ζώνες.

 

Η μικρή απόσταση του χωριού από την πόλη της Πάφου και η τουριστική του ανάπτυξη συνέβαλαν στην πληθυσμιακή του αύξηση. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	245
1891	309
1901	329
1911	403
1921	424
1931	485
1946	677
1960	698
1973	734
1976	734
1982	809
1992	1.092
2001	1.404
2011	2.004
2021	2.292

 

Οικιστική ανάπτυξη

Στα βόρεια της Κισσόνεργας και μέσα στα διοικητικά της όρια βρίσκεται το τσιφλίκι των Ποτίμων, έκτασης 115 εκταρίων, το οποίο απαλλοτριώθηκε μετά το 1945 μαζί με τα άλλα 3 τσιφλίκια της Πάφου (Κούκλια, Αχέλεια και Μαμώνια). Ύστερα από αρκετές βελτιώσεις στο αρδευτικό και οδικό δίκτυο, το τσιφλίκι των Ποτίμων ενοικιάστηκε σε 28 ακτήμονες γεωργούς από τα χωριά Κισσόνεργα και Πέγεια. Η γη αρχικά είχε διαιρεθεί σε τρεις τομείς και κάθε ενοικιαστής πήρε τρία διαφορετικά χωράφια, ένα σε κάθε τομέα. Η ιδέα να συγκεντρωθεί η ιδιοκτησία του τσιφλικιού από τρία τεμάχια σε ένα άρχισε μετά την εφαρμογή του αναδασμού στην Κισσόνεργα. Έτσι περί το τέλος του 1973 η γη του τσιφλικιού αναδιανεμήθηκε στους 28 ενοικιαστές έτσι που ο καθένας πήρε ένα μεγάλο συγκεντρωμένο κτήμα. Οι πλατιοί και ευθείς δρόμοι του τσιφλικιού και τα ορθογωνισμένα σχήματα των χωραφιών εντυπωσιάζουν. Εξάλλου η άρδευση αρκετής εύφορης έκτασης γης των Ποτίμων από το φράγμα του Μαυροκόλυμπου συνέβαλε στη γεωργική τους ανάπτυξη. Σήμερα το τσιφλίκι καλλιεργείται κυρίως με λαχανικά και μπανανιές.

 

Μέσα στη διοικητική έκταση της Κισσόνεργας, στην τοποθεσία «Κλειδοτούδες», έχουν βρεθεί απολιθώματα του νάνου ελέφαντα (Elephant cypriotes) που έζησε κατά την Πλειστόκαινη περίοδο στην Κύπρο.

 

Βλέπε λήμμα: Ελέφαντας

 

Ιστορικά στοιχεία

Η Κισσόνεργα υφίστατο τουλάχιστον από την περίοδο της Φραγκοκρατίας και βρίσκεται σημειωμένη σε παλαιούς χάρτες ως Chrisonerga και Chrisonera και Kissonarga. Η ονομασία Chrisonera (=Χρυσόνερα) που απαντάται στον χάρτη της Κύπρου του Α. Ortelius (1573), ίσως να δεικνύει ότι κατά τα Βυζαντινά χρόνια η αρχική ονομασία του χωριού είχε προέλθει από τις λέξεις χρυσό νερό, πράγμα όχι απίθανο για το πολύτιμο νερό που και σήμερα ακόμη χαρακτηρίζεται στην Κύπρο ως χρυσάφι εξαιτίας της συνήθους ελλείψεώς του. Αλλά είναι πάλι πιθανό η ονομασία αυτή να αποτελεί λανθασμένη απλώς γραφή του χωριού, που με τη σημερινή μορφή της ονομασίας του μπορεί να θεωρηθεί ότι αυτή έχει ως πρώτο της συνθετικό τον κισσό, φυτό αφιερωμένο κατά την Αρχαιότητα στον θεό Διόνυσο, κίσσαρος για τους αρχαίους Έλληνες (Hedera helix). Πιθανή πάλι θεωρείται η εκδοχή ότι η ονομασία του χωριού έχει ιταλική προέλευση ή αποτελεί παραφθορά της αρχικής του ονομασίας κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ή της Βενετοκρατίας.

 

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας το χωριό αποτελούσε βασιλικό κτήμα, όπως γράφει ο ντε Μας Λατρί.

 

Εκκλησίες

Η κύρια εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, είναι σύγχρονη και δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον. Άλλη εκκλησία είναι αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο και άλλη στην αγία Κονώνα (=άγιος Κόνων). Στη διοικητική έκταση του χωριού βρίσκονται επίσης εκκλησίες αφιερωμένες στην αγία Μαρίνα, στον άγιο Νικόλαο και στην αγία Παρασκευή. Ο Γκάννις μνημονεύει ερείπια παλαιάς μικρής εκκλησίας, κοντά σ' εκείνη της Μεταμορφώσεως, που ήταν αφιερωμένη στις αγίες Ζηναΐδα και Φιλονίλλη που τιμούνται στις 11 του Οκτωβρίου. Σύμφωνα προς την τοπική εκκλησιαστική παράδοση, οι αυτάδελφες αγίες Ζηναΐδα και Φιλονίλλη που κατάγονταν από την Ταρσό της Κιλικίας κι ήσαν συγγενείς του αποστόλου Παύλου, εγκαταστάθηκαν στην Πάφο μετά την εκεί επίσκεψη του αποστόλου, όπου και παρέμειναν μέχρι το τέλος της ζωής τους. Θεωρούνται θαυματουργές (κυρίως για αιμορραγίες γυναικών) και στην Κισσόνεργα υπάρχει και αγίασμα. Η μονόκλιτη εκκλησία η αφιερωμένη σ' αυτές είχε ανοικοδομηθεί το 1841.

 

Βλέπε λήμμα:  Φιλονίλλη και Ζηναΐς αγίες

 

Σύμφωνα προς τον Ιερώνυμο Περιστιάνη, η εκπαιδευτική κίνηση στο χωριό άρχισε τον καιρό του Κριμαϊκού πολέμου, το 1853/4, με δάσκαλο τον Βασίλειο ιεροδιάκονο που δίδασκε τα κοινά ως το 1857. Τον διαδέχθηκαν ο παπά Νικόλαος από το 1860 ως το 1863, ο παπά Λεόντιος από το 1863 ως το 1870 κι ο Γιαννίκος Παπαγεωργίου από το 1870 ως το 1878. Από το 1878 ως το 1883 οι μαθητές φοιτούσαν στο σχολείο της Έμπας όπου δίδασκε ο Νικόλαος Κουκκίδης.

 

Το 1883 κτίστηκε στην Κισσόνεργα κοινοτικό σχολείο στον περίβολο της εκκλησίας, όπου δίδαξε πρώτος την αλληλοδιδακτική μέθοδο για πολλά χρόνια ο Νικόλαος Κισσονέργης.

 

Ο Λοΐζος Φιλίππου, πάλι, δίνει σχεδόν παραπλήσιες πληροφορίες και αναφέρει σαν πρώτο δάσκαλο τον ιεροδιάκονο Βασίλη Χατζημιχαήλ που δίδασκε από το 1850, σε 10 περίπου μαθητές, «παιδαγωγίαν, ψαλτήρι και απόστολον», μέχρι το 1857 οπότε φυλακίστηκε για φόνο εξ αμελείας. Δεύτερος δίδαξε ο παπά Νικόλαος Αντώνη, που εξακολουθούσε να κάνει τον δάσκαλο και μετά από τύφλωσή του. Τρίτο δάσκαλο, ο Λοΐζος Φιλίππου αναφέρει τον ιερέα Λεόντιο Ιωάννου από τη Χλώρακα και τέταρτο τον Γιαννίκο Παπαγιώργη που συνήθως δίδασκε τους μαθητές του έξω στα χωράφια, ταυτόχρονα με τις γεωργικές του ασχολίες σ' αυτά.

 

Βλέπε λήμμα:  Αρχαιολογικός χώρος

 

Η περιοχή της Κισσόνεργας, όπως και του διπλανού χωριού Λέμπα, ήταν κατοικημένη από τα αρχαιότατα χρόνια. Ήδη στις τοποθεσίες Μυλούδκια και Μοσφύλια της Κισσόνεργας έχουν αποκαλυφθεί σημαντικοί συνοικισμοί της Χαλκολιθικής εποχής. 

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

www.polignosi.com