Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κυπρία τοπική αγία που ιδιαίτερα τιμάται στην Καρπασία, όπου υπάρχει κι ο τάφος της στο χωριό Άγιος Ανδρόνικος, καθώς και εκκλησία αφιερωμένη σ' αυτήν.

Ο τάφος της βρέθηκε ύστερα από θαύμα, κατά τον 15ο αιώνα, σύμφωνα προς ό,τι γράφει ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 34):

... Ἀκομή εὑρίσκεται εἰς τήν Ἀκροτίκην εἰς τήν κώμην τοῦ  Ἁγίου Ἀνδρονίκου τῆς Κανακαρίας, ἔχει ὀλλίγον καιρόν καί εὑρέθην δι' ἀποκαλύψεως θεοῦ, τήν λέγουν ἁγίαν Φωτεινήν, καί ὁ τάφος της εἶχε κάτω τῆς γῆς ۠ ἔχει βῆμαν καί λειτουργοῦν καί ἔχει νερόν ἁγίασμαν, καί ἔχει πολλύν βάθος νερόν, καί εἰς τό γύρισμαν τοῦ φενγκαρίου πήσσει ἀπάνω τό νερόν, καθώς πήσσει τό πάγος, εἰς μίαν τζίππαν, καί σηκώννουν το ὡς γοιόν μίαν τάβλαν ὡς τό πάγος, καί τό ν' ἀργήσῃ λεῖ καί γίνεται ψιλόν ὡς γοιόν τόν κορνιακτόν. Καί χολλιάζουνται τυφλοί καί θεραπεύουνται...

Είναι αξιοπρόσεκτη η αναφορά του Μαχαιρά στο αγίασμα της αγίας Φωτεινής που στην επιφάνειά του λέγει ότι κάνει μια κρούστα που αφαιρείται όπως ο πάγος κι απ’ αυτήν κάνουν μια σκόνη που θεραπεύει τα μάτια. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει σήμερα, αν και το αγίασμα υπάρχει.

Η μνήμη της αγίας Φωτεινής εορτάζεται στις 2 Αυγούστου. Στην Καρπασία, αλλά και σ' άλλα μέρη της Κύπρου, είναι γνωστή ως αγία Φωτού και θεωρείται θαυματουργός. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την αγία αυτή και ιδίως για την εποχή που έζησε και την καταγωγή της. Η τοπική παράδοση, στην Καρπασία, λέγει ότι καταγόταν από το Ριζοκάρπασο, από απλοϊκούς γονείς. Νέα ακόμη, απέρριψε την κοσμική ζωή και τον γάμο κι απεσύρθη σε ασκητήριο που δημιούργησε, μέσα σε μια σπηλιά. Εκεί έζησε τη ζωή της, προσευχόμενη. Η παράδοση λέγει, επίσης, ότι η αγία έκανε θαύματα ενώ βρισκόταν ακόμη στη ζωή. Στο ασκητήριό της ετάφη όταν πέθανε, όταν δε βρέθηκε, κατά τον 15ο αιώνα, το λείψανό της, βρέθηκε κι επιγραφή στον τάφο της: Φωτεινή Παρθένος Νύμφη Χριστοῦ.

Η αγία Φωτεινή πιστεύεται ότι θεραπεύει ιδίως αρρώστιες των ματιών. Ο τάφος της είναι υπόγειος και λαξευτός, με στενή είσοδο και 23 σκαλοπάτια. Το αγίασμα βρίσκεται στο βάθος της σπηλιάς.

Στο απολυτίκιο της αγίας αυτή φέρεται ως Καρπασίτισσα (Καρπασέων τό κλέος καί Κυπρίων ἀγλάϊσμα...).

Κατά την ημέρα της γιορτής της γινόταν, μέχρι και την τουρκική εισβολή, μεγάλο πανηγύρι στο χωριό Άγιος Ανδρόνικος όπου και ναός της αγίας που κτίστηκε επί αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου.

Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια προέκυψε σύγχυση μεταξύ της αγίας Φωτεινής και της αγίας Κλάρας (ste Claire), πράγμα που υπάρχει και στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά:... καί ὥρισέν την νά πάγῃ εἰς τήν ἁγίαν Φωτεινήν, ἡ λεγόμενη Ζάντα Κλέρα...

Ωστόσο δεν υπάρχει οποιαδήποτε σχέση μεταξύ των δυο αγίων. Η σύγχυση οφειλόταν μάλλον στο γεγονός ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, όταν βρέθηκε ο τάφος της αγίας Φωτούς, το λείψανό της είχε μεταφερθεί στο γυναικείο (Λατινικό) μοναστήρι της Αγίας Κλάρας, που υφίστατο στη Λευκωσία.

Αργότερα φαίνεται ότι ο τάφος της αγίας Φωτούς στην Καρπασία είχε χαθεί και ξεχαστεί, αλλά βρέθηκε ξανά από τον οικονόμο Νικόδημο, επί ημερών του αρχιεπισκόπου Σιλβέστρου (1718-1732). Ο Νικόδημος ήταν τότε ο επιστάτης μικρού μοναστηριού που υπήρχε στην περιοχή όπου ο τάφος και που υπαγόταν στην Αρχιεπισκοπή. Συναξάριον της αγίας Φωτεινής, μαζί με την ακολουθία της, εξεδόθη το 1907 από τον Χριστοφή Μιχαήλ (βλέπε επίσης δημοσίευσή του εις Κυπριακάς Σπουδάς, ΙΑ, 1948).