Άγιος ή Τίμιος Σταυρός
Μεσαιωνικός οικισμός της Κύπρου που σε άγνωστο χρόνο, αλλά πάντως μετά τον 16ο αιώνα, διαλύθηκε και δεν υπάρχει σήμερα. Σε παλαιούς χάρτες της Κύπρου, όπως ο χάρτης του Abraham Ortelius του 1573 και άλλοι, ο οικισμός βρίσκεται σημειωμένος ως S. Croce, στην περιοχή του Σταυροβουνίου. Δεν επρόκειτο όμως γι’ αυτό τούτο το μοναστήρι του Σταυροβουνίου αλλά για χωριό που η ύπαρξή του μαρτυρείται και από άλλες πηγές, όπως κείμενα ξένων επισκεπτών της Κύπρου. Εξ αυτών, ο Φέλιξ Φέιμπερ (ή Φάμπερ), που βρέθηκε στην Κύπρο το 1480-83, γράφει ότι καθ’ οδόν προς το μοναστήρι του Σταυροβουνίου είχε φθάσει μαζί με την ομάδα που τον συνόδευε στο χωριό Santa Croce όπου ξεκουράστηκαν. Το ίδιο έπραξαν και κατά το ταξίδι της επιστροφής τους στη Λάρνακα. Μαρτυρεί ακόμη ότι στο χωριό αυτό υπήρχαν δύο εκκλησίες, μία λατινική και μία ελληνική (=ορθόδοξη). Βάσει της πληροφορίας αυτής θα μπορούσε (χωρίς απόλυτη βεβαιότητα) να υποθέσει κανείς ότι ίσως επρόκειτο για το σημερινό χωριό Πυργά, όπου σώζεται λατινική μικρή εκκλησία (παρεκκλήσι). Ωστόσο σε χάρτες όπως ο προαναφερθείς, τα Πυργά σημειώνονται ως χωριστός οικισμός σε αρκετή απόσταση, με την ονομασία Pira. Άλλη, περισσότερο ίσως αποδεκτή υπόθεση, είναι ότι πιθανώς να υφίστατο οικισμός κάπου κοντά στη σωζόμενη ως σήμερα εκκλησία της Παναγίας Στάζουσας (μάλλον του 14ου αιώνα), περί τα 3,5 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του χωριού Πυργά. Όμως στους χάρτες ο οικισμός του Αγίου (ή Τιμίου) Σταυρού σημειώνεται στα βορειοδυτικά των Πυργών. Ενώ δεν πρέπει να αποκλείεται η περίπτωση λάθους στους χάρτες, το πιο πιθανό είναι ότι ο οικισμός, μαζί και με τις δύο εκκλησίες του, χάθηκε χωρίς ν’ αφήσει ίχνη.
Ένας άλλος επισκέπτης της Κύπρου, ο Νικόλα ντι Μαρτόνι, που επισκέφθηκε το νησί το 1394, κάνει επίσης λόγο για ένα χωριό στους πρόποδες του Σταυροβουνίου, που θα πρέπει να ήταν ο Άγιος (ή Τίμιος) Σταυρός. Ο επισκέπτης δεν κατονομάζει το χωριό αλλά αναφέρει ότι, μετά την κάθοδό του από το μοναστήρι, συνάντησε εκεί τον Λατίνο ηγούμενο του Σταυροβουνίου, στον οποίο παραπονέθηκε για την άρνηση των μοναχών να του παράσχουν φιλοξενία. Το μοναστήρι κατεχόταν τότε από τη Λατινική Εκκλησία. Ο ηγούμενος, στον οποίο ανήκε και το χωριό, φιλοξένησε εκεί τον ταξιδιώτη.
Την πληροφορία ότι ο Λατίνος επίσκοπος του Σταυροβουνίου ήταν και ο ιδιοκτήτης ενός χωριού (που δεν κατονομάζεται), δίνει και ο χρονικογράφος Γεώργιος Βουστρώνιος.
