Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εικόνα της Παναγίας / Αγίας Νάπας, των αρχών της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο, κοσμεί τον Καθεδρικό Ναό της Θεοτόκου Αγίας Νάπας της Λεμεσού. Πρόκειται για ένα ιστορικό και θρησκευτικό κειμήλιο υψίστης αξίας, αλλά και αδιαμφισβήτητα άμεσα συνδεδεμένο με την ιστορία της πόλης της Λεμεσού.

Η εικόνα της Αγίας Νάπας και ο δωρητής της, αν και δεν παρουσιάζεται γονυπετής, όπως συμβαίνει συχνά στις εικόνες, ούτε αναγράφεται το όνομά του, ωστόσο δηλώνει απερίφραστα με το οικόσημό του την ταυτότητά του.

Το οικόσημο αποκαλύφθηκε μόνο μετά τη συντήρηση της εικόνας της Αγίας Νάπας γιατί είχε φθαρεί στο προσκυνηματικό κάτω μέρος της από τη συνεχή και για αιώνες προσκύνηση και σε χαλεπούς καιρούς των ορθοδόξων. Η Θεοτόκος παρουσιάζεται καθιστή σε μεγαλόπρεπο θρόνο και κρατάει τον Χριστό, ο οποίος ευλογεί με το δεξί του χέρι και με το άλλο φέρει τυλιγμένο ειλητάριο. Κάτω από τον θρόνο στα δεξιά βρίσκεται το οικόσημο, στο οποίο παρουσιάζεται σε ερυθρή επιφάνεια χρυσόχρωμος εστεμμένος λέοντας ανασηκωμένος στα δυο του πόδια, που φέρει σπαθί και σφαίρα.

Τα οικόσημα, ως γνωστό, αποτελούν τεκμήρια αδιάσειστα, τόσο γενεαλογίας, όσο και ιστορικής προέλευσης οικογενειών. Το στέμμα, η σφαίρα και το σπαθί δηλώνουν ισχύ και είναι τεκμήρια εξουσίας, δύναμης και υψηλής καταγωγής, Ανάλογα με το στέμμα και την απεικόνισή του, μπορεί να δηλώνει βασιλιά, πρίγκιπα, δούκα, κόμη κ.ά. Ο λέοντας δηλώνει, επίσης, ισχύ, μεγαλείο, ανώτερη διοικητική εξουσία, ανδρεία, μεγαλοψυχία κ.ά. Το χρυσό χρώμα, με το οποίο απεικονίζεται ο λέοντας, μαρτυρεί πλούτο και το πορφυρό πεδίο στο οποίο βρίσκεται, αυτοκρατορική ή βασιλική εξουσία.

Ποιοι άραγε ήταν οι ανώτατοι άρχοντες στη Λεμεσό κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας; Ασφαλώς οι καπιτάνοι (διοικητές). Η Λεμεσός ήταν η μόνη πόλη της Κύπρου στην οποία οι Βενετοί δεν διόριζαν Βενετό αξιωματούχο, όπως συνέβαινε με τις άλλες πόλεις, αλλά επέλεγαν έναν καπιτάνο (διοικητή) Κύπριο μεταξύ των ευγενών της Λευκωσίας. Ας σημειωθεί επίσης ότι οι ευγενείς αυτοί που διορίζονταν ως καπιτάνοι Λεμεσού ήταν συνήθως φεουδάρχες ή έμποροι και είχαν οικονομική ευρωστία.

Η Λεμεσός κατά τη Βενετοκρατία, αν και παρηκμασμένη, εντούτοις, επιβαλλόταν να έχει έναν καπιτάνο, γιατί διέθετε λιμάνι και εξυπηρετούσε την τοπική, αλλά και τη διεθνή ναυτιλία, ήταν έδρα μιας Λατινικής Επισκοπής και διέθετε και ένα φρούριο, αν και στις πηγές αναφέρεται ως ερειπωμένο. Επίσης, η θέση αυτή θα μπορούσε να παραχωρηθεί τιμητικά, μετά από σχετικό αίτημα. Οι καπιτάνοι της Λεμεσού είχαν και στρατιωτικές, αλλά και δικαστικές εξουσίες. Θα μπορούσε η θέση αυτή του καπιτάνου της Λεμεσού να παραχωρηθεί και για υπηρεσίες που θα είχε τυχόν προσφέρει κάποιος προς το βενετικό κράτος προασπίζοντας, για παράδειγμα, την ελευθερία της αποικίας και στην προκειμένη περίπτωση της Κύπρου. Τέτοιες περιπτώσεις απαντούν σε αρχειακό υλικό.

Οι αρχειακές πηγές, μεταξύ άλλων, έρχονται να φωτίσουν και αυτή την άγνωστη πτυχή της ιστορίας της Λεμεσού, δηλαδή την προσωπογραφία των καπιτάνων της, πριν σχεδόν από πέντε αιώνες, παρέχοντάς μας πληροφορίες ποίοι ήταν αλήθεια αυτοί οι άνθρωποι, σε ποιες σημαντικές οικογένειες της Κύπρου ανήκαν και πώς κατέλαβαν αυτή τη θέση. 

Το υπό εξέταση οικόσημο αδιαμφισβήτητα σχετίζεται με καπιτάνο της Λεμεσού. Μεταξύ όλων αυτών που είχαν υπηρετήσει ως καπιτάνοι Λεμεσού καταλήγουμε σε δύο αδέλφια που είχαν καταλάβει διαδοχικά την εν λόγω υψηλή διοικητική θέση. Το οικόσημο και τα σύμβολά  του μας προσανατόλισαν εύλογα σε δύο καπιτάνους της Λεμεσού, που είχαν άμεση σχέση με βασιλικό οίκο και στην προκειμένη περίπτωση με τον βασιλικό οίκο της Κύπρου που δεν είναι άλλος από αυτό των Lusignan. Πρόκειται για τους αδελφούς Φοίβο και Ιάσονα Lusignan θείο και πατέρα του γνωστού ιστορικού Στέφανου Lusignan.

Ένας κλάδος του βασιλικού οίκου των Lusignan που κυριάρχησε στην Κύπρο σχεδόν τρεις αιώνες ήταν και ο κλάδος των Lusignan που δεν βασίλευσαν και κατάγονταν από τον αδελφό του βασιλιά Iaνού, Ερρίκο, πρίγκιπα της Γαλιλαίας, που σκοτώθηκε το 1426, στη μάχη της Χοιροκοιτίας. Ο κλάδος αυτός δεν βασίλευσε γιατί οι απόγονοι του Ερρίκου ήταν νόθα παιδιά και όχι από νόμιμο γάμο. Από τον ίδιο κλάδο ο πιο διάσημος,  χωρίς καμία αμφισβήτηση, είναι ο Δομινικανός Στέφανος Lusignan, ο σπουδαίος ιστορικός που μας έχει κληροδοτήσει σημαντικότατο έργο για την ιστορία της Κύπρου κατά τον 16ο αιώνα.

Φοίβος και Ιάσονας Lusignan

Ο Φοίβος Lusignan, γιος του Φίλιππου Lusignan και της Ισαβέλλας  Φαβρικίου, γεννήθηκε γύρω στο 1487 και πέθανε στη Λευκωσία, ίσως κατά τα μέσα του 16ου αιώνος και τάφηκε στη μονή του Αγίου Δομινίκου. Διετέλεσε καπιτάνος Λεμεσού από το 1509 έως το 1515. Ο Φοίβος Lusignan, όπως μαρτυρείται σε μία πηγή, είχε μεταβεί στη Βενετία για να διεκδικήσει κάποια φέουδα, που του είχαν αφαιρεθεί. Πρόκειται για το φέουδο Κιτίου, που είχε αφαιρέσει από την οικογένεια ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ Lusignan. Ανέκδοτη πηγή με ημερομηνία 11 Απριλίου 1516 μας γνωστοποιεί ότι το Συμβούλιο των Δέκα είχε εκχωρήσει το καπετανάτο της Λεμεσού στον Φοίβο Lusignan, γεγονός που μαρτυρεί ότι  υπηρέτησε περισσότερα χρόνια στην ίδια θέση.

O πατέρας του ιστορικού Στέφανου Lusignan, Ιάσoνας Lusignan, δεύτερο παιδί του Φιλίππου Lusignan, γεννήθηκε σύμφωνα με το γιο του το 1497. Ο ίδιος, επίσης, αναφέρει ότι είχε διαδεχθεί τον αδελφό του Φοίβο στο καπετανάτο της Λεμεσού, σε ηλικία 18 ετών. Σε έκθεση περί Κύπρου, η οποία χρονολογείται γύρω στα 1520 μνημονεύονται οι κληρονόμοι του Φοίβου Lusignan, γεγονός που σημαίνει ότι ο ίδιος είχε φύγει από τη ζωή και τη θέση του καπιτάνου της Λεμεσού έλαβε ο αδελφός του Ιάσονας. Ο Ιάσονας νυμφεύθηκε το 1520 τη θυγατέρα του Βαλλιάνου Flatro, Λουκία και απέκτησε μαζί της δέκα παιδιά, μεταξύ αυτών και τον Στέφανο.  Ο Ιάσονας το 1570 με την πτώση της Λευκωσίας φονεύθηκε από οθωμανική σπάθη.

Το οικόσημο της εικόνας της Αγίας Νάπας ανήκει στους απογόνους του πρίγκιπα της Γαλιλαίας, Ερρίκου Lusignan, αδελφού του βασιλιά Ιανού που σκοτώθηκε το 1426 στη μάχη της Χοιροκοιτίας, δηλαδή στους αδελφούς Φοίβο και Ιάσονα Lusignan. Δωρητής της εικόνας ήταν είτε ο Φοίβος, είτε ο Ιάσονας Lusignan, που υπηρέτησαν και οι δυο διοικητές Λεμεσού. Το γεγονός ότι δεν μπορούσαν να τιμηθούν με ένα βασιλικό τίτλο, όπως για παράδειγμα ο πρόγονός τους Ερρίκος Lusignan, που έφερε τον τίτλο του πρίγκιπα της Γαλιλαίας γιατί ο παππούς τους Φίλιππος ο γιος του Ερρίκου ήταν νόθος και όχι με νόμιμο γάμο, πιστεύουμε ότι ήταν  ήταν ένας ισχυρότατος λόγος να δηλώνουν με κάθε τρόπο τη βασιλική τους καταγωγή. Επίσης, το έφεραν βαρέως γιατί ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου τους αφαίρεσε τα φέουδα τα οποία κατείχαν. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο ιστορικός Στέφανος Lusignan, γιος του Ιάσονα, αποκαλεί στο έργο του τον βασιλιά Ιάκωβο Lusignan, Νόθο, τον οποίο ακολουθεί και ο Αρχιμανδρίτης Κυπριανός, αποκαλώντας τον ίδιο βασιλιά «Γιάκουμος ο μπάσταρδος». Τόσο ο Στέφανος Lusignan, όσο και ο πατέρας και ο θείος του στα οποιαδήποτε αιτήματά τους υπενθύμιζαν τη βασιλική καταγωγή τους. Μετά την κατάλυση της βασιλείας και την προσάρτηση της Κύπρου από τη Γαληνοτάτη, όταν διορίζονται στο καπετανάτο της Λεμεσού οι  δύο αδελφοί ως αξιωματούχοι της πόλης δημιουργούν το οικόσημό τους για να καταδείξουν με αυτό τον τρόπο ακόμη πιο εμφανώς τη βασιλική καταγωγή τους. Ας υπομνησθεί ότι οι Φράγκοι βασιλείς της Κύπρου και όταν ακόμα ενταφιάζονταν, τους τοποθετούσαν το στέμμα στο κεφάλι, στο ένα χέρι το σπαθί και στο άλλο τη σφαίρα. Αυτά τα σύμβολα απαντούν και στο οικόσημο των δύο αδελφών Lusignan.

Δεν αποκλείεται δωρητής της εικόνας να είναι ο Ιάσονας μάλλον αντί ο Φοίβος  Lusignan. Η εικόνα φέρει επιγραφή στην ελληνική και η σύζυγός του  Ιάσονα ήταν θυγατέρα του Βαλλιάνου Flatro, ορθόδοξου Έλληνα και ευεργέτη το 1529 της ορθόδοξης γυναικείας μονής (monasterio delle donne) της Λευκωσίας, την οποία έχουμε ταυτίσει με τη Χρυσαλινιώτισσα. Επίσης, ένας γιος του αργότερα ακολούθησε το ορθόδοξο δόγμα και ήταν υποψήφιος σε εκλογή ορθοδόξου επισκόπου το 1568. Όλα τα πιο πάνω μαρτυρούν τη σχέση της οικογένειάς του με τους Έλληνες ορθόδοξους της Κύπρου.

ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ