Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Λάρνακα είναι μια από τις έξι πόλεις της Κύπρου και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, μιας από τις έξι επίσης επαρχίες του νησιού. Η πόλη είναι ακριβώς κτισμένη στην τοποθεσία όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη του Κιτίου της οποίας τα ερείπια βρίσκονται κάτω από τη σημερινή Λάρνακα. Στο λήμμα όμως αυτό εξετάζεται η Λάρνακα αλλά όχι και το αρχαίο Κίτιον, για το οποίο παραπέμπουμε στο σχετικό αυτοτελές λήμμα.

Κτισμένη κοντά στη θάλασσα, στον κόλπο που επίσης φέρει το όνομά της, η πόλη της Λάρνακας είναι διάδοχος του αρχαίου Κιτίου. Εκτός από την ονομασία Λάρνακα (παλαιότερα Λάρναξ), η πόλη είναι γνωστή και με την ονομασία Σκάλα, ενώ κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια ήταν γνωστή με την ονομασία Αλυκές.

Η ονομασία Αλυκές προήλθε ασφαλώς από το γεγονός ότι η πόλη βρίσκεται κτισμένη κοντά στη βόρεια όχθη της αλυκής, της μιας από τις δυο που υπάρχουν στην Κύπρο. Η ονομασία Σκάλα (που χρησιμοποιήθηκε και για τμήμα μόνο της πόλης) προήλθε πιθανότατα από το γεγονός ότι υπήρχε εκεί αποβάθρα κι αγκυροβόλιο, όπου έπιαναν σκάλαν τα καράβια και γινόταν αποβίβαση των επιβατών. Η ονομασία Λάρναξ (από την οποία η σημερινή ονομασία Λάρνακα) αποδίδεται από μερικούς παλαιότερους συγγραφείς (όπως ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός) σε ανεύρεση μιας λάρνακος (=σαρκοφάγου) κατά τα Βυζαντινά χρόνια, που θεωρήθηκε ότι αποτελούσε το φέρετρο στο οποίο είχε ταφεί ο άγιος Λάζαρος* (ο οποίος είχε γίνει ο πρώτος επίσκοπος του θρόνου Κιτίου). Ο Σίμος Μενάρδος (Τοπωνυμικαί και Λαογραφικαί Μελέται, Κ.Ε.Ε., Λευκωσία, 1970, σσ. 13 -14) υποστηρίζει ότι η ονομασία της πόλης κακώς απαντάται σε γένος θηλυκό γιατί ορθή είναι η ονομασία σε γένος αρσενικό: Λάρνακας (ο), όπως το χωριό Λάρνακας της Λαπήθου. Υποστηρίζει ότι και οι δυο ονομασίες ἔχουσιν ἀρχαίαν καταγωγήν, ὑπάρξαντες, ὡς φαίνεται, προάστεια τῶν ἐγγύς μεγάλων πόλεων. Παραπέμπει δε στο μαρτυρούμενο επίθετο Λαρνάκιος του θεού Ποσειδώνος (κι όχι Λαρνακεύς), προσθέτοντας ότι η ονομασία Λάρναξ ἐσήμαινε πιθανῶς τόπον κοῖλον. Επικαλείται δε και αναφορά του μεσαιωνικού χρονογράφου Γεωργίου Βουστρωνίου που γράφει την πόλη σε γένος αρσενικό: ...Ἦτον εἰς τήν Ἀλικήν [= Αλυκήν] τζιβητάνος ὁ Τζορτζῆς ὁ Πουστροῦς, καί ἔπεψέν τον εἰς τό σπίτιν του εἰς τόν Λάρνακαν... Κι ο επίσης μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει: ...εἰς τό χωρίον τόν Λάρνακαν ἡ μονή τοῦ  ἀγίου Ὀλφιανοῦ.... υπονοώντας όμως τον Λάρνακα της Λαπήθου.

Ότι αρχικά η ονομασία της πόλης ήταν γένους αρσενικού αντί θηλυκού, συμφωνεί κι ο Νέαρχος Κληρίδης, θεωρώντας κι αυτός ότι προήλθε από το αρσενικό λάρναξ, που σήμαινε κοίλωμα, βαθούλωμα, κι όχι από το θηλυκό λάρναξ, που σημαίνει σαρκοφάγο.

Ο Αθ. Σακελλάριος (Τά Κυπριακά, Α΄, Αθήνα, 1890, σ. 30) αποδέχεται τη γραφή του ονόματος της πόλης σε γένος αρσενικό, ακολουθώντας τους Μαχαιρά και Βουστρώνιο, όπως γράφει, θεωρεί όμως ότι η ονομασία προήλθε από το λάρναξ- φέρετρο: Ὠνομάσθη δέ οὓτω φαίνεται ἀπό τῶν πολλῶν καί ὡραίων λαρνάκων, αἴτινες ἐν ἀνασκαφαῖς εὐρέθησαν ἐν αὐτῇ. Ὁ δέ Φλώριος Βουστρώνιος λέγει ὅτι ἐκτός τῆς πόλεως ἐν τινι κοιλάδι ὑπῆρχον ἐπί τῶν αὐτοῦ χρόνων πολλοί τάφοι ἐκ λαμπροτάτου μαρμάρου κείμενοι ὑπογείως. Ἐπί δέ τοῦ μεσαιῶνος Ἀλική αὐτή ἐκλήθη ἀπό τοῦ παρακειμένου εἰς αὐτήν ἁλοπηγείου...

Σε παλαιές πηγές (16ος αιώνας κ.ε.), η πόλη απαντάται συνήθως χωρίς το πρώτο γράμμα του ονόματός της, δηλαδή χωρίς το Λ, επειδή ακουστικά οι ξένοι το εξελάμβαναν ως το γαλλικό άρθρο La. Έτσι, η πόλη αναφέρεται ως Άρνικα (Arnica), ως Άρνακο (Arnacho), ως Άρνικουμ (Arnicum) κλπ. Σε μεσαιωνικές δε πηγές, καθώς και χάρτες, αναγράφεται και με την ξενική ονομασία Σαλίνες (Salines), και πάλι εξαιτίας της γειτονικής αλυκής που ήταν σημαντική για το άλας που παρήγε.

Κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα η Λάρνακα ήταν η κύρια θαλάσσια είσοδος της Κύπρου και όλα τα προξενεία, οι εμπορικές αντιπροσωπείες και οι ξένες αποστολές ήσαν εγκατεστημένες εκεί. Οι διάφορες μεγάλες κατοικίες και τα χαρακτηριστικά διακοσμημένα κιόσκια που υπάρχουν στη Σκάλα, χρονολογούνται από την περίοδο αυτή.

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Λάρνακα ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κύπρου. Με την εκβάθυνση όμως του λιμανιού της Αμμοχώστου και την κατασκευή των αναγκαίων προκυμαιών κατά το 1930, η Αμμόχωστος προσέλκυσε σχεδόν όλη την εμπορική ναυτιλία και η Λάρνακα μειώθηκε σημαντικά ως λιμάνι, με ανασταλτικές επιπτώσεις και στη γενικότερη ανάπτυξή της.

Η σύγχρονη πόλη, η Σκάλα, και η παλαιά πόλη, η Λάρνακα, με τον καιρό ενοποιήθηκαν και σήμερα αποτελούν μια ενιαία κατοικημένη περιοχή. Η Σκάλα που αποτελούσε μέχρι το 1974 τον τουρκομαχαλά και οι δυο παλαιές συνοικίες της Λάρνακας με τα στενά δρομάκια και τα σπίτια με τα ξύλινα κιόσκια, διατηρούν τη γραφικότητά τους.

Μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας κατασκευάστηκε νέο τεχνητό λιμάνι, βορειότερα του παλαιού. Η ανάπτυξη όμως της πόλης παρέμεινε στα ίδια επίπεδα μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974. Στη συνέχεια η άφιξη πολλών εκτοπισθέντων, η κατασκευή του διεθνούς αεροδρομίου, η δημιουργία πολλών βιομηχανικών υποστατικών και η τουριστική ανάπτυξη, είχαν σαν αποτέλεσμα τη ραγδαία πρόοδο της πόλης.

Εάν λάβουμε υπόψιν ότι η σημερινή αλλά και η μεσαιωνική πόλη της Λάρνακας, ανεξάρτητα με το πώς ονομαζόταν κατά καιρούς, συνέχισε αδιάλειπτα τη ζωή της από την Αρχαιότητα, στον ίδιο ακριβώς χώρο όπου βρισκόταν το αρχαίο Κίτιον. Τότε ασφαλώς θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για μια από τις ελάχιστες πόλεις στον κόσμο που έχουν τόσο μακρύ παρελθόν. Και τούτο γιατί, όπως έχει αποδειχθεί από τις ανασκαφές, η αρχαία πόλη του Κιτίου υφίστατο από τον 13ο π.Χ. αιώνα. Συνεπώς η σημερινή πόλη της Λάρνακας συνεχίζει στον ίδιο χώρο τη ζωή της, που άρχισε πριν από 3.300 χρόνια περίπου (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).