Λευκωσία πόλη

Η Λευκωσία είναι μια από τις έξι πόλεις της Κύπρου, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, μιας από τις έξι επίσης επαρχίες του νησιού. Είναι, ταυτόχρονα, και η πρωτεύουσα ολόκληρης της Κύπρου από τα Μεσαιωνικά χρόνια μέχρι σήμερα. Η Λευκωσία είναι κτισμένη στο κέντρο περίπου της μεγάλης πεδιάδας της Κύπρου που εκτείνεται κατά μήκος των δυο οροσειρών του νησιού, από τον κόλπο της Αμμοχώστου στ’ ανατολικά μέχρι τον κόλπο της Μόρφου στα δυτικά.

Βλέπε λήμματα: Αμμοχώστου κόλπος και Μόρφου κόλπος

Στην πεδινή περιοχή όπου βρίσκεται κτισμένη η πρωτεύουσα Λευκωσία, κατοικούσαν άνθρωποι ήδη από τα Προϊστορικά χρόνια, όπως αποδεικνύεται από αρχαιολογικά ευρήματα και κατάλοιπα. Μπορεί δε να θεωρηθεί ότι η Λευκωσία είναι η διάδοχος των αρχαίων Λεδρών (=Λήδρας, όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται σήμερα). Ωστόσο οι Λέδρες, που συνυπολογίζονται μεταξύ των αρχαίων πόλεων - βασιλείων της Κύπρου, δεν ήταν σημαντική πόλη κατά την Αρχαιότητα. Αντίθετα, φαίνεται να ήταν σχετικά μικρός γεωργοκτηνοτροφικός συνοικισμός που δεν διατηρήθηκε για πολύ ως ανεξάρτητο βασίλειο (βλέπε λήμμα Λέδραι). Ως βασίλειο αναφέρεται μόνο στο γνωστό «πρίσμα» του Εσσαρχαδώνος (χρονολογούμενο στο 673/2 π.Χ.) απ’ όπου γνωρίζουμε και το όνομα του τότε βασιλιά του, που ήταν ο Ονασαγόρας. Αργότερα φαίνεται ότι το μικρό αυτό βασίλειο υπήχθη σε κάποιο άλλο βασίλειο από τα τρία γειτονικά του, του Ιδαλίου, των Χύτρων ή της Ταμασσού. Ο συνοικισμός των Λεδρών επιβίωσε όμως μέχρι το τέλος της Αρχαιότητας και αργότερα, αναφέρεται δε πιο ύστερα με διάφορες άλλες ονομασίες (βλέπε στο επόμενο κεφάλαιο). Κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα οι Λέδρες μνημονεύονται σε εκκλησιαστικά κείμενα ως κώμη (=πολίχνη), και όχι ως πόλη, πιστεύεται δε ότι δεν ήσαν τότε παρά «μια ανοχύρωτη αγροτική πολίχνη», κατά τον Oberhummer.

Βλέπε λήμματα: Ονασαγόρας και Λέδραι

Η μικρή αυτή πολίχνη άρχισε ν’ αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών (7ος-10ος μ.Χ. αιώνας) που έπληξαν ιδιαίτερα σκληρά και κατέστρεψαν όλες τις παραθαλάσσιες μεγάλες πόλεις της Κύπρου, αρκετές από τις οποίες καταστράφηκαν ολοσχερώς και δεν ξανακατοικήθηκαν. Εξαιτίας των επιδρομών των Αράβων, οι κάτοικοι της Κύπρου μετακινήθηκαν προς τα ενδότερα του νησιού για περισσότερη ασφάλεια και φαίνεται ότι ακριβώς για λόγους ασφαλείας οι Βυζαντινοί μετέφεραν και τη διοικητική πρωτεύουσα της Κύπρου στο εσωτερικό. Έκτοτε, η Λευκωσία άρχισε πλέον να γνωρίζει ακμή ως πρωτεύουσα της Κύπρου. Ιδιαίτερη λαμπρότητα γνώρισε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1191-1489), ως πρωτεύουσα του φράγκικου κυπριακού βασιλείου. Κοσμήθηκε τότε με λαμπρά οικοδομήματα ναούς, ανάκτορα, μοναστήρια, μέγαρα, πύργους, ισχυρά τείχη — κι από τις λοιπές πόλεις του νησιού μόνο η Αμμόχωστος μπορούσε να παραβληθεί μαζί της (η Αμμόχωστος γνώρισε επίσης τεράστια ακμή και πλούτο προερχόμενο από το εμπόριο). Υπέστη όμως και αρκετές καταστροφές κατά τη διάρκεια πολεμικών περιπετειών (Γενουάτες το 1373-4, Μαμελούκοι το 1426).

Τη μορφή της πόλης άλλαξαν οι Βενετοί κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας (1489-1570), οπότε κατεδάφισαν τις οχυρώσεις των Φράγκων, καθώς και πολλά κτίρια, κτίζοντας εξ υπαρχής νέες οχυρώσεις με βάση τις καινούργιες αμυντικές ανάγκες της εποχής. Είναι οι οχυρώσεις που κατάλοιπά τους σώζονται και σήμερα.

Τουρκοκρατία

Η Λευκωσία καταλήφθηκε από τους Τούρκους στις 9 Σεπτεμβρίου του 1570, ύστερα από πολιορκία 40 ημερών. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1570-1878), η πόλη παρέμεινε πρωτεύουσα της Κύπρου, αλλά περιέπεσε σε παρακμή, όπως άλλωστε κι ολόκληρο το νησί. Άλλαξε δε και πάλι μορφή και χαρακτήρα, αποκτώντας έντονο ανατολίτικο χρώμα. Άρχισε και πάλι ν’ αναπτύσσεται κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής (1878-1960) για να γνωρίσει και πάλι ακμή από την ανεξαρτησία (1960) και εξής. Η ανάπτυξη όμως της πόλης, κατά τα τελευταία χρόνια, δεν έγινε χωρίς προβλήματα. Το κυριότερο απ’ αυτά είναι το ότι από το 1964 η πόλη είναι διχοτομημένη, απότοκο της ανταρσίας των Τουρκοκυπρίων και της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής του καλοκαιριού του 1974, στον ελληνικό και τον τουρκικό τομέα. Έτσι, η ανάπτυξη της πόλης έγινε κυρίως προς την πλευρά του ελληνικού τομέα και η διαφορά είναι πολύ εμφανής. Η προέκταση έγινε κυρίως προς τα νότια, νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά.

Σαν πρωτεύουσα όχι μόνο της ομώνυμης επαρχίας αλλά και ολόκληρης της Κύπρου, η Λευκωσία συγκεντρώνει όλες τις κυβερνητικές και διοικητικές, καθώς και άλλες υπηρεσίες. Εξαιτίας δε των ευκαιριών απασχόλησης που προσφέρει, προσέλκυσε και πολύ μεγάλο αριθμό κατοίκων από την ύπαιθρο, με αποτέλεσμα να γνωρίσει και πολύ σημαντική πληθυσμιακή αύξηση. Κατά τα τελευταία χρόνια μόνο η Λεμεσός ξεπέρασε τη Λευκωσία σε πληθυσμό, λόγω της εγκατάστασης στην πρώτη μεγάλου αριθμού προσφύγων από τις κατεχόμενες από τους Τούρκους περιοχές της Κύπρου (και χωρίς να συνυπολογίζονται οι κάτοικοι των προαστίων της Λευκωσίας στον πληθυσμό της πρωτεύουσας).

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια