Νεόφυτος ασκητής
Ασκητής από την Παλαιστίνη που ήλθε κι έζησε στην Κύπρο από τα μέσα του 12ου αιώνα, συνδέεται δε με την ίδρυση του μοναστηριού της Παναγίας του Μαχαιρά. Πληροφορίες περί του Νεοφύτου, όπως και για την ίδρυση του μοναστηριού στα βουνά του Μαχαιρά, περιέχονται στην Τυπική Διάταξη του Νείλου*, του ουσιαστικού ιδρυτή του μοναστηριού και μετέπειτα επισκόπου Ταμασσού.
Κατά τον Νείλο, ο Νεόφυτος ασκήτευε στην έρημο, κοντά στον ποταμό Ιορδάνη. Εξαιτίας όμως των ενοχλήσεων και κινδύνων που αντιμετώπιζε από τους μη Χριστιανούς, έφυγε και περί το 1145 ήλθε από την Παλαιστίνη στην Κύπρο συνοδευόμενος από έναν μαθητή του, τον ασκητή Ιγνάτιο*. Αρχικά οι δυο ασκητές κατέλυσαν στο μοναστήρι του Χρυσοστόμου στον Κουτσοβέντη (Πενταδάκτυλος). Όμως μετά από λίγο καιρό, κατά τα βράδια, άρχισαν να βλέπουν ένα μακρινό φως στην απέναντι μακρινή οροσειρά του Τροόδους και αποφάσισαν να το ακολουθήσουν. Εγκατέλειψαν τότε το μοναστήρι του Χρυσοστόμου και, ακολουθώντας προς την αντίθετη κατεύθυνση την κοίτη του ποταμού Πεδιαίου, έφθασαν στα βουνά του Μαχαιρά. Εκεί, ύστερα από θεία φώτιση και με μαχαίρι που τους εδόθη από την Παναγία, απέκοψαν τους βάτους ενός μικρού σπηλαίου και βρήκαν σ’ αυτό τη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας που ονομάστηκε Μαχαιριώτισσα (βλέπε και λήμμα Μαχαιρά Παναγίας μοναστήρι).
Ο Νεόφυτος και ο μαθητής του Ιγνάτιος παρέμειναν τότε στην περιοχή εκείνη, θέτοντας με την παρουσία τους τη βάση για ίδρυση του μοναστηριού της Παναγίας του Μαχαιρά. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1155, ο Νεόφυτος πέθανε σε ηλικία 85 χρόνων. Λίγο αργότερα (το 1160) ο Ιγνάτιος κι ένας άλλος ασκητής, ο Προκόπιος*, πήγαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου κι εξασφάλισαν από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό την άδεια και τη βοήθεια για ίδρυση του μοναστηριού.